دیدگاه آیت‌الله‌ جوادی آملی درباره عرفان نظری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری حکمت متعالیه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

آیت‌الله‌جوادی آملی به‌تبع استاد خود علامه‌طباطبایی و براساس حکمت صدرایی، با تحلیل عین ربط بودن معلول به علت، وحدت وجود عرفانی را پایه‌ریزی می‌کند. با این تحلیل، ماهیت به مفهوم، و سازوکار هستی‌شناختی و منطق هستی در این نظرگاه به تقسیم شیء به وجود و مفهوم برمی‌گردد؛ بنابراین آنچه متن هستی را پُر کرده فقط وجود است که به علم حضوریِ شهودی در مشهد نفس عارف قرار می‌گیرد و جز آن مفهومی است که قوام‌بخش علم عرفان نظری است و کاروبار استدلالات، احتجاجات و منطق عرفانی را فراهم می‌کند؛ ازسوی‌دیگر همین تقسیم‌بندی پایۀ منطقی دوگانۀ «بود و نمود» می‌شود، که والاتر از نگاه تشکیکی است که مقام ذات را حقیقتِ رقایق فیض منبسط و وجودات مقید می‌داند. در این دیدگاه عرفانی، جز ذات اطلاقی حق، که لابه‌شرط مقسمی است و والاتر از مقام و منصب است، دیگر مراتب هستی نمود و سایۀ این حقیقت فوق‌ِمتعال‌اند. این عرفان اصیل توحیدی، تعریف انسان موحد را نیز متفاوت می‌کند؛ دیگر مانند فلسفه سخن گفتن از ثبوتِ استقلالی نفس عارف و قوای ادراکی او در درک هستی خارجی رخت می‌بندد و هویت انسان با نظر به توحید عرفانی خود پرسش‌برانگیز می‌شود که چگونه دربرابر حقیقت توحید، وجود و هویت موحد می‌تواند موجه باشد. این پرسش بحث را دربارۀ فنای عرفانی به‌درستی پیش‌می‌کشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ayatollah Javadi Amoli on Theoretical Mysticism

نویسنده [English]

  • Mahdi Sadafi
Ph.D. Graduated from Institute of Humanities and Cultural Studies in Mysticism and Sufism
چکیده [English]

Ayatollah Javadi Amoli, following his polymath professor, Allameh Tabatabai, and Mulla Sadra’s transcendental Wisdom, by means of an analysis of the relational existence of effect in respect to its cause, establishes the foundations of the mystical unity of existence. According to this analysis, essence refers to concept, and the ontological mechanism and logic of existence in this view refer to the division of the object into "existence" and "concept". Therefore, what has filled the realm of being is the existence alone which the mystic is aware of it by an intuitional, inner knowledge, and everything other than that is merely a concept that constitutes the science of theoretical mysticism and provides the business of reasoning, cognitions, and mystical logic. On the other hand, this very division becomes a logical basis for the dichotomy between “reality and appearance”, which is superior to the gradation of existence view that considers the essence as the truth of low-grade and confined existences. In this mystical view, except the absolute essence of the God, which is absolutely unconditional and above any gradation, every other levels of existence are only appearances and shadows of this super-transcendent truth. With this original mystical monotheism, the definition of "monotheist man" also changes. It won’t be any more possible to talk, like philosophers, about the positivity of mystic’s self and his perceptual powers as independent means for understanding the external being, and the identity of man, in the light of his mystical monotheism, is questioned as to how is justifiable against the truth of monotheism. It is here that this guiding question leads to the discussion of mystical annihilation in its proper manner.

کلیدواژه‌ها [English]

  • relational existence
  • mystical unity of existence
  • reality and appearance
  • mystical annihilation
  • monotheist man
  • Ayatollah Javadi Amoli
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی (1413)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیۀ قم، قم.
ابن‎عربی (بی‎تا)، فتوحات مکیه، دار صادر، بیروت.
ابن‎عربی (1423)، التجلیات الإلهیۀ، دارالکتب العلمیه، بیروت.
ابن‎عربی (1425)، الرسالۀ الوجودیۀ، دارالکتب العلمیه، بیروت.
ابن‎عربی (1946)، فصوص الحکم، دار إحیاء الکتب العربیۀ، قاهره.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، سرچشمه اندیشه‌، چاپ سوم، اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، عین نضّاخ، تحریر تمهید القواعد، اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1389الف)، «تبیین برخی اصول معتبر در عرفان نظری»، اسراء، سال دوم، شمارۀ چهارم، 8-28.
جوادی آملی، عبدالله (1389ب)، رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، چاپ چهارم، اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1389ج)، حیات عارفانه امام علی علیه السلام، چاپ هشتم، اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1394)، تحریر ایقاظ النائمین، اسراء، قم.
الحرانی، حسن‌بن‌شعبه (1416)، تحف العقول عن آل الرسول، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، النشر الاسلامی، قم.
حسینی طهرانی، محمدحسین (1419)، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی، علامه‌طباطبایی، مشهد.
سلیمانی امیری، عسکری (1393)، منطق صدرایی، انتشارات حکمت اسلامی، قم.
سهروردی (1388)، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، تصحیح: حسین نصر و هانری کوربن، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
طباطبایی، محمدحسین (1393)، المیزان فی تفسیر القرآن، موسسۀ الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
طوسی، نصیرالدین(1369)، اوصاف الاشراف، تحقیق مهدی شمس الدین، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
عصار، محمدکاظم (1376)، مجموعۀ آثار عصار، تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، امیرکبیر، تهران.
عراقی، فخرالدین (1363)، کلیات عراقی، تصحیح: سعید نفیسی، سنایی، تهران.
فناری، محمدبن‌حمزه (1384)، مصباح الأنس، تصحیح: محمد خواجوی، مولی، تهران.
قونوی، صدرالدین (1381)، الإعجاز البیان فی تفسیر أم القرآن، تصحیح: جلال‌الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
قونوی، صدرالدین (1390)، رسالۀ النصوص، تصحیح و تحقیق: حامد ناجی اصفهانی، آیت اشراق، قم.
قیصری، محمدداود (1375)، شرح فصوص الحکم، تصحیح: جلال‎الدین آشتیانی، علمی فرهنگی، تهران.
ملاصدرا (1360)، الشواهد الربوبیۀ فی المناهج السلوکیۀ، المرکز الجامعی للنشر، مشهد.
قونوی، صدرالدین (1361)، تحریر ایقاظ النائمین، تصحیح: محسن مؤیدی، انجمن حکمت و فلسفۀ ایران، تهران. 
قونوی، صدرالدین (1981)، الحکمۀ المتعالیه فی الأسفار العقلیۀ الأربعۀ، دار احیاء التراث، بیروت.
مشکات، محمد و مهدی دهباشی (1388)، «مقایسۀ کانت و هگل درخصوص مقوله»، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، سال یازدهم، شماره اول، 314ص.
هایدگر، مارتین (1393)، مسائل اساسی پدیدارشناسی، ترجمۀ پرویز ضیاءشهابی، مینوی خرد، تهران.