علم حضوری، معیار بداهت گزاره‌های بدیهی از نگاه صدرا و دکارت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه اصفهان

2 استاد دانشگاه اصفهان.

3 دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه اصفهان.

چکیده

چکیده

دستیابی به معرفتِ خطاناپذیر، دغدغه‌ی همیشگی فیلسوفان است، بر این اساس مبناگرایان گزاره‌ها را به نظری و بدیهی تقسیم و دلیل صدق گزاره‌های نظری را ارجاع آن‌ها به گزاره‌های بدیهی می‌دانند. امّا چرا گزاره‌هایی بدیهی خطاناپذیرند؟ پرسشی‌ است که این مقاله سعی نموده‌است با اشاره به نگاه متفاوت صدرا و دکارت در باره‌ی شهود (صدرا شهود را مترادف حضور می‌داند، ولی دکارت ذوات بسیط را متعلق شهود می‌شمارد) و یقین (صدرا معتقد است یقین به مثابه رخدادی وجودی افاضه‌ی واهب الصور است، ولی مقصود دکارت از یقین، یقین معرفت‌شناسی است.) این واقعیت را آشکار ‌سازد که علم حضوری معیار و سرّ بداهت گزاره‌های بدیهی است. با این تفاوت که دکارت علم حضوری را محدود به گزاره‌های وجدانی دانسته و اولیّات را به جهت وضوح مفهومی خطاناپذیر می‌داند. در حالی‌که به نظر می‌رسد ملاصدرا نه تنها گزاره‌هایی وجدانی و اوّلی که هر علمی حصولی را مبتنی بر علم حضوری می‌داند. روش به کار رفته در این نوشته جمع آوری، دسته بندی، تحلیل و تبیین و در نتیجه نشان دادن اشتراک‌ها و تفاوتهای این دو فیلسوف است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Knowledge by Presence a Criterion for the Immediacy of Obvious Propositions from the Point of View of Mulla Sadra and Descartes

نویسندگان [English]

  • Ali Kabasizade 1
  • Mahdi Dehbashi 2
  • Sayyed mohammaddawod alavi 3
1 دانشیار دانشگاه اصفهان
2
3 Dean of the Faculty of Economics and Social Sciences, Khatam Al-Nabiin University (PBUH), Kabul-Afghanistan.
چکیده [English]

Abstract

The attainment of infallible knowledge is a constant concern of philosophers. Accordingly, fundamentalists divide propositions into theoretical and obvious ones, and the reason for the truth of theoretical propositions is their reference to obvious propositions. But why are obvious propositions infallible? These are the questions that this article has tried to address by referring to Sadra’s and Descartes' different views on intuition (Sadra considers intuition synonymous with presence, but Descartes considers simple essences to belong to intuition) and certainty (Sadra believes certainty, as an existential event, is bestowed by the endower of forms (al-Ṣuwar), but Descartes means by certainty the epistemological certainty.) It reveals the fact that knowledge by presence is the criterion and the secret behind the immediacy of the obvious propositions. The difference between the two scholars is that Descartes considers knowledge by presence to be limited to the affective (al-wijdānī) propositions and believes the innate and primary propositions [awwalīyāt] are infallible on account of conceptual clarity. As for Mulla Sadra, it seems that according to him not only the affective and primary propositions but also every acquired knowledge is based on the knowledge by presence. The method of this research is collection, categorize and then analyze and explain the theories of the two philosophers. Finally, inferring ideas of these two philosophers

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: intuition
  • certainty
  • conscience
  • precepts and presence knowledge
  1. ابراهیمی دینایی، غلام‌حسین، (1383) شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، انتشارات حکمت، تهران.
  2. ابن سینا، حسین ابن عبدالله، (1379) النجاۀ من الغرق فی بحر الضلالات، انتشارات دانشگاه تهران، مقدمه و تصحیح از محمد تقى دانش پژوه، تهران.‏‏
  3. پازوکی، شهرام، (1371) «تأملی در معنای یقین در فلسفه دکارت، فرهنگ» (ویژه فلسفه) شماره 11، فصل پاییز.
  4. پایا، علی، (1382) فلسفۀ تحلیلی، مسائل و چشم اندازها، طرح نو، تهران.
  5. حجازی، سیدمحمد رضا، (1372) «مفهوم شهود در فلسفه اسلامی»، مجلۀ معرفت، ش4.
  6. دادجو، ابراهیم، (1393) علم حضوری و شهود، تصحیح بهمن شریف زاده، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
  7. حسین زاده، محمد، (1388) معرفت بشری؛ زیرساختها، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
  8. ‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎___________، (1393) مؤلفهها و ساختارهای معرفت بشری؛ تصدیقات یا قضایا، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
  9. دکارت، رنه، (1381) تأملات در فلسفه اولی، ترجمۀ دکتر احمد احمدی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
  10. _______، (1376) فلسفه دکارت؛ ترجمه سه رساله، منوچهر صانعی دره بیدی، انتشارات بین المللی الهدی، تهران.
  11. ________، (1384) اعتراضات و پاسخها، ترجمۀ علی موسائی افضلی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
  12. سهروردی، یحی بن حبش، (1372) مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، مصحح هانری کربن، وزارت فرهنگ و آموزش عالی موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، تهران.
  13. صدرالمتألهین، محمد، (بی‎تا) ایقاظ النائمین، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
  14. ___________، (1366) تفسیر القرآن الکریم، انتشارات بیدار، بی‎جا.
  15. ___________، (1981) الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
  16. ___________، (1392) حکمت الاشراق (تعلیقه بر شرح حکمۀ الاشراق)، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
  17. ___________، (1422) شرح الهدایة الأثیریة، مؤسسة التاریخ العربی‏، بیروت.
  18. ___________، (1360) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، مرکز دانشگاهی.
  19. ___________، (1354) المبدأ و المعاد، انجمن حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران.
  20. ___________، (1363) مفاتیح الغیب، وزارت فرهنگ و آموزش عالى‏، تهران.
  21. طباطبایی، محمد حسین، (بی‎تا) اصول فلسفه و روش رئالیسم، انتشارات صدرا، تهران.
  22. عارفی، عباس، (1389) بدیهی و نقش آن در معرفت شناسی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
  23. عبودیت، عبدالرسول، (1393) در آمد به نظام حکمت صدرایی، انتشارات سمت، تهران.
  24. ____________، (1390) خطوط کلی حکمت متعالیه، انتشارات سمت، تهران.
  25. فیاضی، غلامرضا، (1386)، در آمد بر معرفت شناسی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
  26. فروغی، محمد علی، (1344) سیر حکمت در اروپا، انتشارات زوّار، تهران.
  1. کاتینگم، جان، (1390) فرهنگ فلسفۀ دکارت، ترجمۀ علی افضلی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه، ایران، تهران.
  2. کاتینگم، جان، (1393) دکارت، ترجمۀ سید مصطفی شهرآیینی، نشر نی، تهران.
  3. کاپلستون، فردریک، (1397) فرهنگ وتاریخ فلسفه غرب دکارت، ترجمۀ علی کرباسی‌زاده اصفهانی، مؤسسه انتشارات مدینه، تهران.
  4. کرباسی زاده اصفهانی، علی و دیگران، (1397) «گستره و راز بداهت تصدیقات از نظر صدرا و دکارت»، نشریه حکمت اسرا، شماره 31.
  5. مصباح یزدی، محمدتقی، (1379) آموزش فلسفه، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، تهران.
  6. مطهری، مرتضی، (1381) مجموعه آثار، انتشارات صدرا، تهران.
  7. Klein, Peter, (1993)"Certainty", In: A Companion to Epistemology, Edited by jonathan Dancy & Ernest Sosa, London: Blackwell.