بررسی استناد صدرالمتألهین به غزالی در مسئله توحید حقیقی

نوع مقاله : ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه فردوسی ، مشهد. ایران.

2 استادیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

توحید از جمله مهم‌ترین مسائلی است که اندیشمندان فِرق و مکاتب مختلف اسلامی، بدان پرداخته اند. به رغم آن که در بیشتر این مکاتب، توحید، حقیقتی دارای مراتب متعدد معرفی شده، درباره اعلی مرتبه توحید، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. این پژوهش که به روش تحلیلی ـ توصیفی نگاشته شده، می‌کوشد تا پس از تقریر و تحلیل توحید حقیقی از منظر ملاصدرا و غزالی، به مقایسه و ارزیابی توحید حقیقی یا توحید اهل معرفت در بینش آن‌ها اشاره کند. نتیجه به دست آمده از بررسی‌ها آن است که با وجود شباهت‌های ظاهری در عبارات ملاصدرا و غزالی و نیز استنادهای متعدد آخوند به او در مباحث مربوط به وحدت شخصی وجود، توحید نزد این دو اندیشمند چهره‌ای متفاوت دارد. ملاصدرا در دیدگاه نهایی خود، قائل به وحدت وجود است اما دیدگاه غزالی در این باره روشن نیست با این حال شواهد، بیشتر مبنی بر آن است که از منظر غزالی توحید عبارت است از وحدت شهود. بر اساس این تفاوت دلیلِ استنادهای متعدد ملاصدرا به غزالی، در مباحث توحید را یا باید ناشی از عدم توجه ملاصدرا به تفاوت وحدت وجود و وحدت شهود دانست و یا زیرکی صدرالمتألهین برای اقناع خصم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

"Study of Sadr al-Muta'allehin's citation to Ghazali on the issue of true monotheism"

نویسندگان [English]

  • Seyedeh zahra Mousavi baygi 1
  • Hooran Akbarzadeh 2
1 Islamic Philosophy and Theosophy, morteza motahhari of faculty of theology and islamic studies, ferdowi university, mashhad
2 Ferdowsi University
چکیده [English]

Monotheism is one of the most important issues addressed by scholars of different Islamic sects and schools. Although in most of these schools, monotheism is a multifaceted truth, there are different views about the highest level of monotheism. This research, which has been written in an analytical-descriptive method, tries to compare and evaluate the true monotheism or the monotheism of the people of knowledge in their views after interpreting and analyzing the true monotheism from the perspective of Mulla Sadra and Ghazali. The result obtained from the studies is that despite the apparent similarities in the expressions of Mulla Sadra and Ghazali as well as the numerous references of the mullah to him in matters related to personal unity of existence, monotheism has different faces for these two thinkers. Mulla Sadra, in his final view, believes in the unity of existence, but al-Ghazali's view on this is not clear. However, the evidence is more based on the fact that from al-Ghazali's point of view, monotheism is the unity of intuition. Based on this difference, the reason for Mulla Sadra's numerous citations to Ghazali in the discussions of monotheism should either be due to Mulla Sadra's lack of attention to the difference between the unity of existence and the unity of intuition, or Sadr al-Muta'allehin's shrewdness in persuading the enemy

کلیدواژه‌ها [English]

  • True monotheism
  • unity of intuition
  • unity of existence
  • Mulla Sadra
  • Ghazali
  1. ابن بابویه محمد بن علی، (1378ق) عیون أخبار الرضا علیه السلام، تصحیح: مهدی لاجوردی، تهران: ‏نشر جهان.
  2. جمعی از نویسندگان زیر نظر محمد فنایی اشکوری، (1395)، درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، تهران/قم: سمت/ موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  3. جوادی آملی، عبدالله ، (1375الف)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه بخش سوم از جلد اول)، تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، قم: اسرا
  4. ــــــــــــــــ ، (1375ب)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه بخش چهارم از جلد اول)، تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، قم: اسرا.
  5. ــــــــــــــــ ، (1376الف)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه بخش چهارم از جلد دوم)، تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، قم: اسرا
  6. ــــــــــــــــ ، (1376ب)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه بخش پنجم از جلد دوم)، تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، قم: اسرا
  7. شیخ اشراق‏، (1375) مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏، تصحیح: هانری کربن و دیگران، چاپ دوم، تهران‏: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏
  8. شیرازى، قطب الدین، (1391) شرح حکمة الاشراق به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تصحیح: سید محمد موسوی، تهران: حکمت.
  9. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم‏، (بی‌تا) ایقاظ النائمین، تصحیح: محسن کوچه باغى، بی‌جا: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران.
  10. ــــــــــــــــ ، (1302ق) مجموعة الرسائل التسعة، تهران: بی‌نا.
  11. ــــــــــــــــ ، (1340 ) رساله سه اصل‏، تصحیح: سید حسین نصر، تهران: دانشگاه علوم معقول و منقول تهران
  12. ــــــــــــــــ ، (1354) المبدأ و المعاد، تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانى‏، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  13. ــــــــــــــــ ، (1360) الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح: جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
  14. ــــــــــــــــ ، (1361) تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، چاپ دوم، قم: بیدار.
  15. ـــــــــــــــ ، (1363) مفاتیح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
  16. ــــــــــــــــ ، (1375) ‏مجموعه رسائل فلسفى صدر المتالهین‏، تصحیح: حامد ناجى اصفهانى، تهران: انتشارات حکمت.
  17. ــــــــــــــــ ، (1383) شرح أصول الکافی، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  18. ــــــــــــــــ ، (1387) المظاهر الالهیة فى اسرار العلوم الکمالیة، تصحیح: سید محمد خامنه‏اى، تهران: بیناد حکمت صدرا.
  19. ــــــــــــــــ ، (1422ق) شرح الهدایة الاثیریة، تصحیح: محمد مصطفی فولاد کار، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی
  20. ــــــــــــــــ ، (1981م) الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة‏، چاپ سوم، بیروت‏: دار احیاء التراث.
  21. ــــــــــــــــ ، (1363) المشاعر، به اهتمام هانرى کربن ‏‏، چاپ دوم، تهران: کتابخانه طهورى‏.
  22. غزالی، محمد بن محمد، (بی تا) (الف)، إحیاء علوم الدین، بیروت: دار المعرفة
  23. ــــــــــــــــ ، (1409ق)، الاربعین فی اصول الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة
  24. ــــــــــــــــ ، (بی تا) (ب)، اعترافات غزالی: ترجمه المنقذ فی الضلال، مترجم: زین الدین کیائی نژاد، تهران: بی نا
  25. ــــــــــــــــ ، (بی تا) (ج)، تهافت الفلاسفة، بی جا: شمس تبریزى‏
  26. ــــــــــــــــ ، (بی تا) (د) المنقذ من الضلال، بقلم: الدکتور عبد الحلیم محمود، مصر: دار الکتب الحدیثة
  27. ــــــــــــــــ ، (1416ق)، مجموعة رسائل الامام الغزالى‏، بیروت: دار الفکر
  28. قیصری داود، (1375) شرح فصوص الحکم( القیصرى)، تصحیح: سید جلال الدین آشتیانى‏، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى
  29. مطهرى مرتضى، (1384)، مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، تهران: صدرا.