معنا، چیستی و هستی شناسی عقل از نظر ملاصدرا و دکارت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه اصفهان.

2 کارشناسی ارشد فلسفه دانشگاه اصفهان.

چکیده

ملاصدرا برای عقل معانی بسیاری برشمرده است کهبرخی ناظر به عقل نظری و برخی ناظر به عقل عملی‌اند. ملاصدرا معتقد است عقل در  وجود انسان، حقیقت پیوسته‌ای دارد و انسان با حرکت جوهری خویش و در پرتوی عنایت عقل فعال، آن را به فعلیت می‌رساند؛ تاجایی‌که انسان می‌تواند به موجودی مجرد از ماده تبدیل شود. دکارت معتقد است عقل ممیز انسان از سایر موجودات، قوۀ درست حکم کردن و تمییز نادرست از درست، و در همۀ انسان‌ها یکسان است. معنای عقل دکارتی را باید در کارکرد عقل در فلسفۀ او جست؛ کارکردی که از دل ریاضیات بیرون می‌آید. عقل و روش در فلسفۀ دکارت فقط تمایز مفهومی دارند. عقل دکارتی هم‌مرتبۀ عقل بالملکه در فلسفۀ ملاصدراست. البته ملاصدرا به آن بسنده نکرده، بلکه آن را توسعه داده و برای آن مراتبی درنظر گرفته است. هردو اندیشمند، تعقل را در پرتوی نور عقلی و شهود معنا می‌کنند. ملاصدرا عقیده دارد عقل انسان می‌تواند به مرتبه‌ای وجودی برسد که عقول را مشاهده  و صور عقلی را ادراک کند. دکارت معتقد است نور عقلی، همان عقل فطری ذهن است که اشیا را واضح و متمایز ادراک می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mulla Sadra and Descartes on the Meaning, the Quiddity and the Ontology of Intellect

نویسندگان [English]

  • Sayed Mahdi Emami Jomie 1
  • Mina Mehdizadeh 2
1 Isfahan university
2 Isfahan university
چکیده [English]

Mulla Sadra mentioned some meanings for intellect which some of them refer to practical wisdom and others to theoretical. Mulla Sadra believes that intellect is continuous reality in man who is capable of becoming incorporeal essence by Substantial Motion under the shadow of Active Intellect. Descartes believes that reason distinguishing right from wrong makes a distinction between man and other creatures and has the potentiality of right judgment. In his opinion, this is a similar faculty in all human beings. The meaning of reason in Descartes should be found by its function in philosophy that derives from Mathematics. Reason and method are different just conceptually. Reason in Descartes is the same level of Habitual Intellect (Aql bi al-Malaka) in Mulla Sadra's Philosophy but it is not enough for Mulla Sadra; so he expands it and considers some levels for it. Both philosophers meant reasoning under the shadow of intellect and intuition. Mulla Sadra believes that human's intellect can reach to ontological end to see Separated Intellects and to receive intellectual Forms but Descartes believes that the light of reasoning is the same innate reason that understands things clearly and distinctly.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mulla Sadra
  • Descartes
  • Intellect
  • reason
  • intellection
  • intellectual intuition
امامی جمعه، سیدمهدی (1386)، «ملاصدرا و روزنه هایی از عقل به‌طور وراء عقل» ، نامه مفید، شماره 59، ص. 125- 136.
پازوکی، شهرام (1371)، «تأملی در معنای یقین در فلسفۀ دکارت»، فرهنگ، شمارۀ 11، ص. 203- 214.
جوادی آملی، عبدالله (1375)، رحیق مختوم، اسراء، قم.
دکارت، رنه (1371)، اصول فلسفه، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی ، موسسه بین المللی الهدی، تهران.
ــــــــ (1372)، روش هدایت ذهن، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
ــــــــ (1385الف)، تاملات در فلسفۀ اولی، ترجمۀ احمد احمدی، سمت، تهران.
ــــــــ (1385ب)، «گفتار در روش راه بردن عقل»،در سیر حکمت در اروپا، ترجمه محمد علی فروغی، زوار، تهران.
ــــــــ (1386)، اعتراضات و پاسخ‌ها، ترجمه و توضیح: علی موسائی افضلی، علمی و فرهنگی، تهران.
ژیلسون، اتین (1385)، نقد تفکر فلسفی غرب ، ترجمۀ احمد احمدی، سمت، تهران.
عبودیت، عبدالرسول (1391)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، سمت، تهران.
فروغی، محمدعلی (1385)، سیر حکمت در اروپا، زوار، تهران.
فولکیه، پل (1370)، فلسفه عمومی یا مابعدالطبیعه، ترجمۀ یحیی مهدوی، دانشگاه تهران، تهران.
ملاصدرا (1360الف) ، اسرارالایات و انوار البینات، تحقیق: خواجوی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
ــــــــ (1360ب)، شواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه ، تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی، المرکز الجامعی للنشر، مشهد.
ــــــــ (1363)، مفاتیح الغیب، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
ــــــــ (1366)، شرح اصول کافی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
ــــــــ (1390)، شواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه ، ترجمه، شرح و تحقیق: یحیی کبیر ، بوستان کتاب، قم.
ــــــــ (1981)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
کاپلستون، فردریک (1379)، دکارت ، ترجمۀ علی کرباسی‌زاده اصفهانی، مدینه، تهران.
ــــــــ (1386)، تاریخ فلسفۀ یونان و روم، مترجم: سیدجلال‌الدین مجتبوی، علمی و فرهنگی، تهران.
کاتینگم، جان (1390)، فرهنگ فلسفۀ دکارت، ترجمۀ علی افضلی، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
کاوندی ، سحر (1384)، «معرفت شناسی ادراک عقلی از نظر ملاصدرا »، نامۀ حکمت، شمارۀ 6، ص. 90- 107.
مجتهدی، کریم (1381)، «به چه معنی فلسفه دکارت مبتنی بر "اصالت عقل" است»، فلسفه، شماره 4 و 5 ، ص. 5- 25.
ــــــــ (1385)، دکارت و فلسفۀ او، امیرکبیر، تهران.
مطهری، مرتضی (1386)، مجموعۀ آثار، صدرا، تهران.
Descartes, Rene (1985), The Philosophical Writings of Descartes, translated by John Cottingham et al., Cambridge University Press, Printed in the United States Of America.