چگونگی امتداد یافتن فلسفه به علوم در فلسفه اسلامی با تأکید بر تقریر آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فلسفه تعلیم و تربیت و عضو گروه علوم تربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

مسئلۀ اساسی پژوهش حاضر پاسخ‌گویی به این پرسش است که ازنظر فلسفۀ اسلامی، امتداد و بسط فلسفه به علومِ ناظر به زندگی چگونه رخ می‌دهد و فلسفه چگونه در تولید و تولد نظریه‌های علمی نقش‌آفرینی می‌کند. این مقاله می‌کوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی،‌ ضمن بازخوانی آن دسته از مباحث فلسفۀ اسلامی (با توجه ویژه به تقریر آیت‌الله جوادی آملی) دربارۀ رابطۀ فلسفه و علوم، ابتدا مهم‌ترین ابعادِ دیدگاه فلسفۀ اسلامی را دربارۀ رابطۀ فلسفه و علوم توصیف کند و سپس با تحلیل منطقی نکته‌های این دیدگاه، دلالت‌ها، ظرفیت‌ها و افق‌گشایی‌های آن را دربارۀ چگونگی امتداد فلسفه به علوم آورده‌ایم. ملاک تمایز در علوم، موضوع فلسفه و موضوع علوم و نسبت آن‌ها با یکدیگر، جایگاه موضوع، مبادی و مسائل در علوم و نسبت آن‌ها با یکدیگر از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ اسلامی‌اند که چهارچوب نظری مناسبی برای بررسی چگونگی امتداد فلسفه به علوم فراهم می‌کنند که در بخش «بازخوانی» به آن‌ها توجه کرده‌ایم. در بخش پایانی نیز مهم‌ترین دلالت‌ها و ظرفیت‌های این بازخوانی برای چگونگی نقش‌آفرینی فلسفه در تولید و تولد نظریه‌های علمی در قالب پنج اصل بنیادین آمده‌اند که ازجملۀ آن‌ها می‌توان به نقش فلسفه در تأمین مقدمات برای اثبات برخی مسائل علمی، تأکید بر اشراف دانشمند بر مبادی فلسفی دانش خود، نقش این اشراف در تعمیق نظری و تدقیق استدلالی نظریه‌ها و همچنین تفسیر صحیحی از اصطلاح «فلسفۀ مضاف» و منطبق بر مبانی فلسفۀ اسلامی اشاره کرد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Way in which Philosophy Extends to Include Sciences in the Islamic Philosophy with an Emphasis on Ayat Allah Javadi Amoli’s Exposition

نویسنده [English]

  • Ali Latifi
Ph.D. Graduate of the Philosophy of Education, Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

The principal problem in the present study is to answer the following question: how philosophy, according to Islamic philosophers, extends to the sciences referring to life and how philosophy contribute to the production and reproduction of scientific theories. With aids of an analytic-descriptive method and by reading out the topics in the Islamic philosophy referring to the philosophy and sciences relations (with especial attention to Ayat Allah Javadi Amoli’s exposition), we try first to describe the most important features of Islamic philosophy views about the relation between philosophy and sciences and then with a logical analysis we will say the points of this view, its implications, its capacities, and the new horizons it opens in the way in which philosophy extends to sciences. The distinction criterion in sciences, the subject-matters of philosophy and sciences and their relation, the status of subject-matter, elements and problems in sciences and their relation with each other are among the most important problems in Islamic philosophy which make an appropriate framework for investigating the way in which philosophy extends to sciences; these topics will be discussed in the section on ‘reading out’. In the final section the most important implications and capacities of this readout for the way in which philosophy could contribute to the production and reproduction of scientific theories will brought out in form of five fundamental principles: the contribution of philosophy to providing premises necessary for establishing some of the scientific problems, emphasis on the scientist proficiency over his/her principles of philosophical knowledge, the role this proficiency plays in theoretical deepening and argumentative accuracy of theories, and also a true interpretation of the term ‘additional philosophies’ according to Islamic philosophy.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Philosophy
  • Additional Philosophies
  • Subject-Matter of Sciences
  • Elements and Problems of Science
  • Production of Science
آخوند خراسانی، محمد کاظم (1425)، کفایة الاصول، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.
ابن‌سینا (1375)، الاشارات و التنبیهات، البلاغة، قم.
ــــــ (1379)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران.
ــــــ (1404الف)، الشفاء (الإلهیات)، تصدیر و مراجعه: احمد مدکور،‌ تصحیح: جورج قنواتی و سعید زاید، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم.
ــــــ (1404ب)، الشفاء (المنطق)، تصدیر و مراجعه: احمد مدکور،‌ تصحیح: جورج قنواتی و سعید زاید، مکتبة آیة الله مرعشی نجفی، قم.
اصفهانی، محمدحسین (1429)، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث، قم.
بنتون، تد و یان کرایب (1386)، فلسفۀ علوم اجتماعی:‌ بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی، ترجمۀ‌ شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد، آگاه، تهران.
پارسانیا، حمید (1385)، علم و فلسفه، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
پاسمور، جان (1361)، «پوزیتیویسم منطقی چیست؟» در  بهاءالدین خرمشاهی (مؤلف و مترجم)، نگاهی اجمالی و انتقادی به پوزیتیویسم منطقی، علمی و فرهنگی، تهران.
پوپر، کارل ریموند (1372)، واقعی‌گری و هدف علم، ترجمۀ احمد آرام، سروش، تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، اسراء، قم.
ــــــ (1387)، عین نضاخ (تحریر تمهیدالقواعد)، اسراء، قم.
ــــــ (1389الف)، جامعه در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم)، اسراء، قم.
ــــــ (1389ب)، فلسفۀ حقوق بشر، اسراء،‌ قم.
ــــــ (1395)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، اسراء، قم.
خسروپناه، عبدالحسین (1389)، فلسفۀ فلسفۀ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
خمینی، روح‌الله (1415)، مناهج الوصول الی علم الاصول، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم.
طباطبایی، محمدحسین (1385)، اصول فلسفه و روش رئالیسم (با حواشی مرتضی مطهری)، صدرا،‌ تهران.
ــــــ (1387)، برهان، ترجمه، تصحیح و تعلیق: مهدی قوام‌صفری، بوستان کتاب، قم.
ــــــ (1428)، «رسالة فی الإعتباریات»، در صباح الربیعی (محقق)، مجموعة رسائل العلامة الطباطبائی، مکتبة فدک لإحیاء التراث، قم.
ــــــ (بی‌تا)، حاشیة‌الکفایة، بنیاد علمی و فکری علامه‌طباطبایی، قم.
طوسی، نصیرالدین (بی‌تا)، التذکرة فی علم الهیئة، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ بازیابی 186344 [نسخۀ خطی].
فارابی (1408)، المنطقیات،‌ مقدمه و تحقیق محمد تقی دانش‌پژوه، مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، قم.
ــــــ (1995)، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها،‌ مقدمه، شرح و تعلیق: علی بوملحم، مکتبة الهلال، بیروت.
ملاصدرا (1360)، الشواهد الربوبیة، تصحیح، تعلیق و مقدمه: جلال‌الدین آشتیانی، مرکز نشر دانشگاهی، مشهد.
ــــــ (1362)، اللمعات المشرقیة فی الفنون المنطقیة، تصحیح: دکتر مشکاۀالدینی، آگاه، تهران.
ــــــ (1981)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، دار إحیاء التراث،‌ بیروت.
ــــــ (بی‌تا)، الحاشیة علی الهیات شفاء، بیدار، قم.
ملاعبدالله (1412)، الحاشیة علی تهذیب المنطق، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.
نراقی، محمدمهدی (1417)، جامع‌السعادات، دارالتفسیر (اسماعیلیان)،‌ قم.
Frank, Philipp (1952), "The Origin of the Separation between Science and Philosophy", Proceedings of the American Academy of Arts and Sciences, Vol. 80, No. 2, pp. 115-139.
Gorton, William (2006), Karl Popper and the Social Sciences, State University of New York, New York.
Hancock, Roger (2006), "History of Metaphysics", in Donald M. Borchert (ed.) Encyclopedia of Philosophy, Thomson Gale, USA.
Kant, Immanuel (1923), Gesammelte Schriften (Band viii), Walter de Grunter, Berlin und Leipzig.
Popper, Karl R. (1962), Conjectures and Refutations; The Growth of Scientific Knowledge, Basic Books Publishers, New York and London.