عرفان شهودی و عرفان نظری در مدرسه حِکمی آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

آیت‌الله جوادی آملی به‌تبع استاد خود، علامه طباطبایی، با تحلیلِ عینِ‌ ربط بودن معلول به علت، ماهیت را به مفهوم بازمی‌گرداند؛ ازاین‌رو خارجی بودن ماهیت را به عرض وجود، که در کلام ملاصدرا است، سخنی مقدماتی و تعلیمی می‌داند؛ پس آنچه متن خارج را پُر کرده، فقط وجود است که با علم حضوری شهودی اتصالی در مشهد نفس عارف قرار می‌گیرد. این علمِ شهودیِ عرفانی، عبور از علم و رسیدن به نفس معلوم یا شهود عرفانی عوالم منفصل است؛ اما عارف باید در حیطۀ نظر و برای تبیین و مستدل کردن سخن خود، در عالم مفاهیم و علم حصولی سخن گوید؛ پس چاره‌ای نیست که منطق پا پیش‌نهد، این مفاهیم را بررسی کند، با آن‌ها معاملۀ علم حصولی کند و شهودات بی‌واسطه را به رتبة یقین روان‌شناسانه تقلیل دهد؛ اما معاملۀ منطق با عرفان این نیست که جداافتاده از عرفان شهودی با مفاهیمی در عرفان نظری کار کند، طوری‌که مفاهیم نظری را به بدیهی بازگرداند(شیوۀ منطق)، بلکه فقط وقتی مفاهیم نظری و بدیهی از پلیدی‌ها مصون‌اند که با عین خارجی پاک مرتبط باشند و بتوانند یافته‌های متصل خود را به حقایق منفصل برگرداند. مقاله درصدد است تفاوت‌های این‌دو شیوۀ عرفانی را مقایسه و امکان پیوند آن‌ها را بررسی کند.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Intuitional mysticism and theoretical mysticism in the intellectual school of Ayatollah Javadi Amoli

نویسنده [English]

  • Mahdi Sadafi
چکیده [English]

Ayatollah Javadi Amoli refers quiddity to concept by analyzing how to related firmly effect to cause, following his teacher, Allame Tabatabai. So, he considers the externality of quiddity in the shadow of existence, in Mulla Sadra's opinion, as teaching introductory words. Therefore, the externality is just existence located in the locus of intuition by presential direct knowledge. This intuitional mystical knowledge is to pass knowledge and to receive the object of knowledge in itself or the mystical intuition of separated worlds [from consciousness]. But the mystic should argue in the world of concepts and indirect knowledge for explaining his arguments. There is no choice to apply logic for analyzing these concepts and considers them as indirect data by putting direct knowledge into bracket of psychological certainty. But the treatment of logic with mysticism is not to work with some concepts of theoretical mysticism separated from intuitional one in order to refer theoretical concepts to self-evident ones (logical method) but both concepts can be protected from impurity of mind, when they are connected to the pure externality as well as to refer connected findings to separated facts. This article tries to analyze the differences of these mystical ways as well as the possibility of linking them.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • theoretical mysticism
  • intuitional mysticism
  • the principality of existence
  • Presential Knowledge
  • Logical certainty
  • psychological certainty
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی (1413)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیۀ قم، قم.
ابن‌‌‌عربی (بی‌‌‌تا)، فتوحات مکیه، دار صادر، بیروت.
ــــــ (1946)، فصوص‌الحکم، دار احیاء الکتب العربیه، قاهره.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، اسراء، قم.
ــــــ (1387)، عین نضّاخ، تحریر تمهید القواعد، اسراء، قم.
ــــــ (1389)، حیات عارفانه امام علی7، اسراء، قم.
الحرانی، حسن‌بن‌شعبه (1416)، تحف العقول عن آل الرسول، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، النشر الاسلامی، قم.
حسینی طهرانی، محمدحسین (1419)، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی، علامه طباطبایی، مشهد.
سلیمانی امیری، عسکری (1393)، منطق صدرایی، انتشارات حکمت اسلامی، قم.
سهروردی، شهاب‌الدین (1388)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح: حسین نصر و هانری کوربن، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
طباطبایی، محمدحسین (1393)، المیزان فی تفسیر القرآن، موسسۀ الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
قیصری، محمدداود (1375)، شرح فصوص الحکم، تصحیح: جلال‌‌‌الدین آشتیانی، علمی فرهنگی، تهران.
ملاصدرا (1360)، الشواهد الربوبیۀ فی المناهج السلوکیۀ، المرکز الجامعی للنشر، مشهد.
ــــــ (1981)، الحکمۀ المتعالیه فی الأسفار العقلیۀ الأربعۀ، دار احیاء التراث، بیروت.
هایدگر، مارتین (1393)، مسائل اساسی پدیدارشناسی، ترجمۀ پرویز ضیاء شهابی، مینوی خرد، تهران.