تبیین انسان شناختی حقیقت قلبیه و لطیفة قلبیه از نگاه عرفان اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

ارزیاب پژوهشگاه معارج

چکیده

با توجه به آن که قلب موضوع انسان شناختی علم سلوک است؛ دریافت چیستی آن در شناخت علم سلوک حائز اهمیت است. ارباب سلوک و شهود از یک طرف آن را حقیقت انسانیه می‌خوانند و بر آن حقیقت قلبیه می‌نامند که همان صورت کمالی ممتدی که دارای احدیت جمعی برزخی تقلبی است و جامع حقایق کونیه و قابل تجلیات الهیه است، برای آن احکام، مراتب، وجوه، مقامات و اطوار و لطائف بیان می‌دارند و از دیگر سو آن را لطیفه قلبیه می‌خوانند و در رده لطائف هفت گانه یا هشت گانه حقیقت انسانیه برمی شمارند و آن را به قوۀ شهودی تفصیلی و لطیفۀ تقلبی تعریف می‌کنند و برای آن خصایص و فصول متمایز از دیگر لطائف بیان می‌دارند. بنابراین حقیقت قلبیه به تمام حقیقت انسانیه اشاره دارد و در موضوع علم سلوک اخذ می‌شود و لطیفه قلبیه به یکی از مراتب حقیقت انسانیه اشاره دارد که برخی از منازل سلوک در آن استقرار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Humanistic Explanation of Heart reality and Subtle Substance of Heart in Islamic Mysticism

چکیده [English]

    Since heart is the subject of humanistic aspect of knowledge of Soluk (mystical path), it is important to know its nature. The great scholars of Soluk and intuition, on the one hand, describe it as a human reality and call it heart reality which is the continuous perfectible form, it has all-comprehensive, intermediary evolutionary unity, it has all existential realities which is capable of divine emanations and scholars describe rules, levels, aspects, ranks, forms and delicate points for it. On the other hand, they call it subtle substance of heart and mention it in septet or octet levels of human reality, describe it as detailed intuitional faculty and evolutionary subtle substance and mention different characteristics from other subtle substance for it. Therefore, the heart reality refers to all human reality and is derived from Soluk, but subtle substance of heart refers to one of levels of human reality which some levels of Soluk are there.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • human reality
  • heart reality
  • subtle substance of heart
آملی، حیدر (1367)، نص النصوص فی شرح فصوص الحکم، تصحیحات هنری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، توس، تهران.
ــــــــ (1368)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تصحیحات هنری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، انجمن ایران شناسی فرانسه و شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
ابن‌ابی‌جمهور (1405)، عوالی اللئالی؛ تصحیح و تحقیق مجتبی عراقى، نشر دار سید الشهداء للنشر؛ قم.‏
ابن‌دباغ انصاری (بی‌تا)، مشارق انوار القلوب و مفاتح اسرار الغیوب، تحقیق هلموت ریتر، دارصاد، بیروت.
ابن‌عربی (بی تا)، فتوحات مکیه، دار صادر، بیروت.
ــــــــ (1367)، رسائل، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
ــــــــ (1370)، فصوص الحکم، تعلیقات ابوالعلاء عفیفی، الزهراء، تهران.
ابن‌قیم جوزیه، ابوعبدالله محمدبن‌ابى‌بکر الدمشقى(1425)، مدارج السالکین، تصحیح و تحقیق عبد الغنى محمد على الفاسى‏؛ نشر دار الکتب العلمیة؛ بیروت‏.
انصاری، زکریابن‌محمد (1428)؛ نتائج الأفکار القدسیة فی بیان معانی شرح الرسالة القشیریة؛ تصحیح و تحقیق عبد الوارث محمد على‏؛ نشر دار الکتب العلمیة؛ بیروت.‏
ترکه اصفهانی، صائن‌الدین(1378)، شرح فصوص الحکم، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، بیدار، قم.
ــــــــ (1387)، تمهید القواعد، تقدیم و تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات حوزة علمیه، قم.
ترمذی (1422)؛ ختم الاولیاء؛ تصحیح عثمان اسماعیل یحیى، نشر مهد الآداب الشرقیة، بیروت.
ــــــــ (1428)، کیفیه السلوک الی رب العالمین و یلیه بیان الفرق بین الصدر و القلب و الفؤاد و اللب، تصحیح و تحقیق عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى‏، نشر دار الکتب العلمیة، بیروت‏.
تلمسانی، عفیف‌الدین (1390)، شرح منازل السائرین، تقدیم و تصحیح و تحقیق محسن بیدار فر، بیدار، قم.
تهانوی (بی‌تا)، کشف اصطلاحات الفنون و العلوم؛ مکتبة لبنان ناشرون؛ بیروت.
جامی، عبدالرحمن (1370)، نقد النصوص، مقدمه جلال‌الدین آشتیانی، تقدیم و تصحیح و تحقیق ویلیام چیتیک، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
جندی، مؤیدالدین (1362)، نفحة الروح، تصحیح نجیب مایل هروی؛ مولی؛ تهران.
ــــــــ (1380)، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات حوزۀ علمیه، قم.
حافظ (1375)، دیوان، تقدیم اسماعیل خدابنده، اقبال، تهران.
حسن‌زاده آملی، حسن (1381)، هزار و یک کلمه، بوستان کتاب، قم.
ــــــــ (1386)، تعلیقات علی الحکمة المتعالیة، نشر وزارت ارشاد اسلامی، تهران.
حسنی، احمدبن‌عجیبه (2005)؛ ایقاظ الهمم فی شرح الحکم؛ تصحیح و تحقیق محمد عبد القادر نصار، نشر دار جوامع الکلم‏؛ قاهره.
حلوانی، حسین‌بن‌محمد (1408)؛ نزهة الناظر و تنبیه الخاطر؛ تصحیح و تحقیق مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف‏؛ نشر مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف‏؛ قم.
خوارزمی، حسین (بی‌تا)، شرح فصوص الحکم، تصحیح حسن حسن زاده آملی، دفتر تبلیغات حوزه علمیه، قم.
رازی، محمدبن‌ابوبکر (1422)؛ حدائق الحقائق؛ تصحیح و تحقیق سعید عبد الفتاح، نشر مکتبة الثقافة الدینیة، قاهره.
سبزواری (1372الف)، شرح الاسماء الحسنی؛ تصحیح و تحقیق نجفقلى حبیبى؛ دانشگاه تهران.
ــــــــ (1372ب)؛ شرح دعاء الصباح (تعلیقات) تحقیق و تصحیح نجفقلى حبیبى؛ دانشگاه تهران، تهران.
ــــــــ (1422) شرح منظومه، تصحیح مسعود طالبی، تعلیقه حسن حسن زاده آملی، ناب، قم.
سراج، ابونصر (بی‌تا)، اللمع، تحقیق و تعلیق عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور، مکتبه الثقافه الدینیه، قم.
سرهندی، احمد (بی‌تا)؛ مکتوبات؛ تصحیح و تحقیق عبد الله احم الحنفى المصرى و على رضا قشلى؛ نشر مکتبة النیل؛ قاهره.
سهرودی (1426)، عوارف المعارف، ضبط و تصحیح محمد عبدالعزیز خالدی، دار الکتب العلمیه، بیروت.
شاه‌آبادی، محمدعلی (بی‌تا)؛ رشحات البحار؛ نشر پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامى‏؛ تهران؛ شرح التجلیات الالهیه و کشف الغایات (2004)، تصحیح و تحقیق محمد عبد الکریم النمرى؛ نشر دار الکتب العلمیة؛ بیروت‏.
صدرالمتألهین (بی‌تا) ؛ اسرار الآیات؛ نشر انجمن حکمت و فلسفه؛ تهران؛
ــــــــ (1354)، المبدأ و المعاد، انجمن حکمت و فلسفه، تهران.
ــــــــ (1360)، الشواهد الربوبیة، تصحیح و تعلیق و تقدیم سید جلال‌الدین آشتیانی، مؤسسه تاریخ عربی، بیروت.
صدرالمتألهین (1370)، شرح الاصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
ــــــــ (1375)، مجموعه رسائل فلسفی، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، صدرا، تهران.
ــــــــ (1383)، شرح الاصول الکافی، تعلیق ملاعلی نوری، تصحیح محمد خواجوی، تقدیم علی عابدی شاهرودی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
ــــــــ (1419)، مفاتیح الغیب، تعلیقات ملاعلی نوری و تقدیم محمد خواجوی، مؤسسه التاریخ العربی، بیروت.
طبرسی، ابو الفضل علی(1385)، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، المکتبه الحیدریه، نجف.
ــــــــ (1981)، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه (اسفار)، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
غزالی، ابوحامد (بی‌تا)، احیاء علوم‌ الدین، تصحیح عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی، دارالکتاب العربی، بیروت.
فرغانی، سعیدالدین (1379)، مشارق الدراری، مقدمه سید جلال الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات حوزه علمیه، قم.
ــــــــ (1386)، منتهی المدارک، تحقیق و تصحیح وسّام الخطاوی، انتشارات مطبوعات دینی، قم.
فضلی، علی (1386)، هستی‌شناسی عرفانی از دیدگاه میرزای اشکوری، ادیان، قم.
ـــــــــــ (1389)، علم سلوک، معارف، قم.
فناری، محمدبن‌حمزه (1416)، مصباح الانس، تصحیح و تقدیم محمد خواجوی، مولی، تهران.
فیض کاشانی، محسن (بی‌تا)، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، مؤسسه المحبین، قم.
ــــــــ (1406)؛ الوافی؛ نشر کتابخانه امام أمیر المؤمنین على7؛ اصفهان.
ــــــــ (1423)؛ الحقائق فی محاسن الاخلاق، تصحیح و تحقیق محسن عقیلى؛ نشر دار الکتاب الاسلامى؛ قم.
قزوینی، ابوالحسن (1386)؛ مجموعه حواشی و تعلیقات؛ تحقیق غلام حسین رضانژاد؛ انجمن حکمت و فلسفه، تهران.
قمشه‌ای، محمدرضا (1378)؛ مجموعه آثار حکیم صهبا؛ تصحیح و تحقیق حامد ناجى اصفهانى و خلیل بهرامى قصر چمى؛ نشر کانون پژوهش‏؛ اصفهان.
قونوی، صدرالدین (1362)، رساله النصوص، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، تهران: نشر دانشگاهی.
ــــــــ (1371)، فکوک، تصحیح و ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی
ــــــــ (1374)، مفتاح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
ــــــــ (1375)، نفحات الهیه، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
ــــــــ (1380)، اعجاز البیان، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات حوزة علمیه، قم.
ــــــــ (1416)، مفتاح الغیب، تصحیح و تقدیم محمد خواجوی، مولی، تهران.
ــــــــ (2008)، شرح الاسماء الحسنی، مراجعه و تحقیق شیخ قاسم طهرانی، مکتبه الهلال، بیروت.
قیصری، داوود (1375)، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تقدیم جلال‌الدین آشتیانی، علمی و فرهنگی، تهران.
کاشانی، عبدالرزاق (1370)، شرح فصوص‌الحکم، بیدار، قم.
ــــــــ (1372)، شرح منازل السائرین، تقدیم و تصحیح محسن‌ بیدارفر، بیدار، قم.
ــــــــ (1379)، لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تصحیح و تعلیق مجید هادی‌زاده، میراث مکتوب، تهران.
ــــــــ (1381)، اصطلاحات الصوفیه، تصحیح و تقدیم و تعلیق مجید هادی‌زاده، حکمت، تهران.
ــــــــ (1412)، تأویلات القرآن، تحقیق سمیر مصطفی رباب، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
کاشانی، عزالدین (1382)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، مقدمه و تصحیح و توضیحات عفت کرباسی و محمد رضا برزگر خالقی، ترهان، زوار، تهران.
کاشفی، حسین‌بن‌علی (2008) کاشفی؛ رشحات عین الحیاة، تصحیح و تحقیق عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى‏، نشر دار الکتب العلمیة؛ بیروت.
کبری، نجم الدین (بی تا)، فوائح الجمال و فواتح الجلال، دراست و تحقیق یوسف زیدان، نشر دار سعاد الصباح، قاهره.
مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار، دار احیاء التراث، تهران.
مکی، ابوطالب محمدبن‌علی‌بن‌عطیه حارثی (1417)، قوت القلوب فی معامله المحبوب، ضبط و تصحیح باسل عیون السود، دارالکتب العلمیه، بیروت.
میرداماد (بی‌تا)؛ جذوات و مواقیت؛ میراث مکتوب؛ تهران.
نفری، ابوعبدالله محمد (1428)؛ غیث المواهب العلیه فی شرح الحکم العطائیه؛ تصحیح و تحقیق عبد الجلیل عبد السلام‏؛ نشر دار الکتب العلمیة؛ بیروت.‏
هجویری، علی‌بن‌عثمان (1384)، کشف المحجوب، مقدمه و تصحیح محمد عابدی، انتشارات سروش، تهران.
هندی، علاء‌الدین علی متقی‌ابن‌حسام‌الدین (1389)، کنزالعمال فی السنن و الافعال، ضبط حسن رزوق و تصحیح صفوه السقا، مکتبه الثراث الاسلامی، بیروت.
یافعی، عفیف‌الدین عبدالله‌بن‌اسعد یافعی (1428)؛ خلاصه المفاخر فى مناقب الشیخ عبد القادر، تحقیق و تصحیح احمد فرید المزیدى‏؛ نشر دار الآثار الاسلامیة؛ قاهره‏.‏