نظریه ابن سینا درباره توحید صفاتی: وحدت مفهومی یا وحدت معنایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

معاونت پژوهشی، دانشگاه باقر العلوم علیه السلام، قم، ایران

چکیده

یکی از اقسام توحید، توحید صفاتی است. بر اساس دیدگاه رایج منظور از توحید صفاتی آن است که همه صفات خدا و ذات او، گرچه به لحاظ مفاهیم باهم متغایرند لیکن به وجود واحدی موجودند؛ اما ابن‌سینا به وحدت صفات و ذات در وجود خارجی بسنده نکرده و آن‌ها را به لحاظ مفهوم نیز یکی می‎داند. این دیدگاه  ابن‎سینا مستلزم ترادف لفظی صفات شناخته شده و مورد نقد قرار گرفته است.
 نگارنده بر آن است که در سخنان ابن‌سینا شواهد کافی وجود دارد که وحدت مفهومی ذات و صفات بطوری که مستلزم ترادف لفظی آنها باشد، مراد او نیست، بلکه منظور این است که صفاتی که بر خدا حمل می‌شوند، در هسته اصلی خود، یعنی موجودیّت و إنّیّت مشترکند و این هسته‎ی واحد ثبوتی، معنای آن صفات است. مراد ابن‌سینا از وحدت مفهومی همین وحدت معنایی است نه وحدت در تقرر مفهومی-ذهنی؛  زیرا اگر در هر صفتی افزون بر معنای ثبوتی إنّیّت و وجود، سلب خاص، اضافه خاص یا سلب  و اضافه خاص باهم نهفته باشد، نمی‌توان گفت واژگان آن‌ها مترادف‌اند؛ پس نقد‌هایی که بر نظریه ابن‌سینا مطرح شده، نقدهای  متقنی نیستند زیرا نظریه ابن‌سینا نه ترادف لفظی صفات است و نه مستلزم آن. در نتیجه وحدت معنایی که ابن‌سینا از آن سخن می‌گوید در نهایت به همان وحدت ذات و صفات در وجود خارجی برمیگردد و دیدگاه متفاوتی نیست.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ibn Sina's theory of attribute monotheism: conceptual unity or semantic unity

چکیده [English]

One of the types of monotheism is monotheism. According to the common view, monotheism refers to the attributes that all the attributes of God and His essence exist in a single existence, although they differ in terms of concepts. But Ibn Sina did not suffice with the unity of attributes and essence in external existence and considered them as one in terms of concept. This view requires the literal synonymy of the attributes and is rejected. The author believes that there is enough evidence in Ibn Sina's words that based on them, it can be said that the conceptual unity of essence and attributes does not necessarily mean their literal synonymy, Ibn Sina does not mean that the attributes that he carries on God They are common in their core, namely, entity and security, and this single unit of proof is the meaning of those attributes, and Ibn Sina refers to the conceptual unity of this semantic unity, not unity in the conceptual-mental approach. Given that in every adjective, in addition to the affirmative meaning of security and existence, there is a certain denial, a special addition or a special denial, and a special addition, it cannot be said that their words are synonymous, and thus the critiques of Ibn Sina's theory. There are no definite criticisms; Because Ibn Sina's theory is neither a literal synonym of attributes nor does it require it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • monotheism
  • monotheism of attributes
  • theology
  • attributes of God
  1. علی بن ابی طالب7(1390)، نهج البلاغة، ترجمه علی شیروانی، قم، دفتر نشر معارف.
  2. آملی، محمدتقی، (بی‌تا)، دررالفوائد و هو تعلیقۀ علی شرح المنظومۀ للسبزواری، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، الثالثۀ.
  3. ابن‌سینا (1429ق.)، الاشارات و التنبیهات. تحقیق مجتبی الزارعی. چاپ دوم. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  4. ـــــــ (1363 الف )، رسائل ابن‌سینا، قم، انتشارات بیدار.
  5. ـــــــ  ( 1363 ب)، المبداء و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانی. تهران: دانشگاه مک گیل،  مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه تهران.
  6. ـــــــ  (1418ق )، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن زاده آملی. قم: مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر.
  7. ـــــــ  (1379)، النجاة، با ویرایش و دیباچه محمدتقی دانش پژوه. چاپ دوم. تهران، دانشگاه تهران.
  8. ـــــــ  (1363 الف)، تفسیر سوره التوحید ← ابن‌سینا،(1363 الف) رسائل ابن‌سینا.  
  9. ـــــــ  (1383)، الهیات دانشنامه علایی،مقدمه و حواشی و تصحیح:سید محمد معین، چاپ دوم، همدان: دانشگاه بوعلی سینا؛ تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  10. ـــــــ، التعلیقات(1392ش )، مقدمه، تحقیق و تصحیح: سید حسین موسویان،، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، اول.
  11. ـــــــ  (1363 الف) عیون الحکمه، ← ابن‌سینا، (1363 الف)رسائل ابن‌سینا
  12. السبزواری، المولی هادی(1393ش )، شرح المنظومه،ج1، تحقیق و تعلیق: محسن بیدارفر، قم، منشورات بیدار، الطبعه الثالثه.

13. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1383ش )، شرح الاصول الکافی، ج4، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

  1. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م )، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. ج6. الطبعه الثانیه، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

15. طباطبایی، محمد حسین (1362ش)، نهایه الحکمه، قم:موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعة المدرسین.

  1. ـــــــــــــــــــــــــــ (2005م، 1426ق) علی و الفلسفه الالهیه← طباطبائی، سید محمد حسین (2005، 1426ق).

17. ـــــــــــــــــــــــــــ (2005، 1426ق)، الانسان و العقیدة، تحقیق: الشیخ صباح الربیعی-الشیخ علی الاسدی، قم: باقیات.