ادله عقلی تجرّد نفس از دیدگاه آیت الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری کلام دانشگاه معارف اسلامی قم

2 استاد گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

تجرّد یا عدم تجرد نفس، مهمترین مسئله نفس‎شناسی است که تأثیر بسیاری بر دیگر مسائل این موضوع دارد. آیت‌الله جوادی آملی مانند دیگر حکما و به‎ویژه پیروان حکمت متعالیه به تجرّد نفس معتقد بوده و دیدگاه برخی دین‌پژوهان نقل‌گرا را که از جسمانیت نفس دفاع می‌کنند ناتمام دانسته و ادعای خویش را با  ادله عقلی متعددی مستند می‎کند. در این تحقیق با روش کتابخانه‎ای آثار متعدد استاد جوادی آملی رصد و ادله ایشان گردآوری شده است؛ سپس  با تحلیل توصیفی این ادله تبیین و به دو قسم کلی تقسیم شده‌اند:  ادله معرفتی با اقسام «علم حضوری به خود»، «تحصیل علم حصولی توسط نفس»، «ادراک کلّیات» و «اتحاد علم، عالم و معلوم» و ادله غیر معرفتی با اقسام «اشتیاق به زندگی جاوید» و «نفس، منشأ امور ثابت» قابل تحلیل است. متکلمان نقل‌گرا این ادله را مخدوش دانسته و سعی در مناقشه در آنها دارند. نگارنده با تأمل در این مناقشات، به پاسخ‌گویی آنان بر اساس مبانی استاد پرداخته است.
در ادامه اشاره‎ای به ادله متعدد و متکثر تجرّد نفس در آثار پیشینیان و برخی کاستی‎های آنها  و گذر و تمسک آیت‌الله جوادی آملی از ادله ناتمام، به ادله‌  تامّ شده است. نویسنده معتقد است افزون بر ادله مورد استناد ایشان، ادله دیگری نیز توان اثبات تجرّد نفس را دارد که استاد به آن‌ها اشاره ننموده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A look at the rational arguments for the abstraction of the human soul from the perspective of Ayatollah Javadi Amoli

نویسندگان [English]

  • Ali Ghadrdangharamaleki 1
  • MohamadHasan ghadrdan gharamaleki 2
1 دانش آموخته دکتری کلام دانشگاه معارف قم
2 هیئت علمی پروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه
چکیده [English]

Self-disclosure is one of the most important issues in psychology, which has a great impact on other issues. Opposite is the view of the inexperience of the soul, which is believed by many scholars. Ayatollah Javadi Amoli, like other scholars and especially followers of transcendent wisdom, believes in the abstraction of the soul, incomplete the view of narrative scholars who defend the physicality of the soul, and uses various rational arguments for this claim. By studying and examining libraries in various works of Ayatollah Javadi Amoli, his views and evidences have been collected and explained by descriptive analysis of these evidences. These arguments are divided into two types: epistemological arguments with the types of "face-to-face science", "study of acquired knowledge by the soul", "perception of generalities" and "union of science, world and known" and non-epistemic with "passion for eternal life" and " The soul, the source of fixed things, can be analyzed. Narrative theologians find these arguments distorted and try to dispute them. The author reflects on these conflicts and responds to them. The evidence for the abstraction of the soul that is included in the works of the predecessors is more than this; But some of them suffer from problems. Ayatollah Javadi Amoli, relying on unfinished arguments, has relied on fully implied arguments. The author believes that in addition to the arguments cited by him, there are other arguments that can prove the abstraction of the soul that Ayatollah Javadi Amoli did not mention.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The rational arguments for the abstraction of the soul
  • Ayatollah Javadi Amoli
  • the epistemological arguments for the abstraction of the soul
  • the non-epistemological arguments for the abstraction of the soul
  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌سینا، حسین بن عبد اللّه (1384)، الاشارات و التنبیهات، تحقیق کریم فیضی، مطبوعات دینی، قم.
  3. ـــــــــــــــــــــــ (1371)، المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، انتشارات بیدار، قم.
  4. ـــــــــــــــــــــــ (1375)، النفس من کتاب الشفاء، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.
  5. ـــــــــــــــــــــــ (1383)، رساله نفس، مقدمه موسی‌ عمید، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان.
  6. ـــــــــــــــــــــــ (1400ق)، رسائل ابن‌سینا، انتشارات بیدار، قم.
  7. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)‌، لسان العرب‌، تحقیق احمد فارس صاحب الجوائب‌، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر‌، بیروت.
  8. احمد بن فارس (1404ق)، معجم مقائیس اللغة‌، تحقیق عبد السلام محمد هارون‌، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌، قم.
  9. اصفهانی، میرزا مهدی (1385)، ابواب الهدی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
  10. تهرانی، میرزا جواد (1333)، میزان المطالب، چاپخانه آفتاب، تهران.
  11. جوادی آملی، عبد الله (1383)، سرچشمه اندیشه، تحقیق و تنظیم عباس رحیمیان محقق، مرکز نشر اسراء، قم.
  12. ــــــــــــــــــ (1372)، تحریر تمهید القواعد، انتشارات الزهراء، تهران.
  13. ــــــــــــــــــ (1388)، تسنیم* تفسیر قرآن کریم، تحقیق و تنظیم محمد حسین الهی زاده، مرکز نشر اسراء، قم.
  14. ــــــــــــــــــ (1384)، تفسیر انسان به انسان، تحقیق و تنظیم محمدحسین الهی زاده، مرکز نشر اسراء، قم.
  15. ــــــــــــــــــ (1386د)، تفسیر موضوعی قرآن کریم* توحید در قرآن، تنظیم حیدر علی ایوبی، مرکز نشر اسراء، قم.
  16. ـــــــــــــــــــ (1387ج)، تفسیر موضوعی قرآن کریم* جامعه در قرآن، تنظیم و ویرایش مصطفی خلیلی، مرکز نشر اسراء، قم.
  17. ـــــــــــــــــــ (1379الف)، تفسیر موضوعی قرآن کریم* فطرت در قرآن، تنظیم و ویرایش محمدرضا مصطفی‌پور، مرکز نشر اسراء، قم.
  18. ـــــــــــــــــــ، (1389الف) تفسیر موضوعی قرآن کریم* قرآن در قرآن، تنظیم محمد محرابی، مرکز نشر اسراء، قم.
  19. ـــــــــــــــــــ (1387ب)، تفسیر موضوعی قرآن کریم* معرفت‌شناسی در قرآن،  تنظیم و ویرایش حمید پارسانیا، مرکز نشر اسراء، قم.
  20. ـــــــــــــــــــ (1386الف)، رحیق مختوم* شرح حکمة متعالیة، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، مرکز نشر اسراء، قم.
  21. ـــــــــــــــــــ (1390)، زن در آئینه جلال و جمال، تحقیق و تنظیم محمد لطیفی، مرکز نشر اسراء، قم.
  22. ـــــــــــــــــــ (1386ب)، شریعت در آئینه معرفت* بررسی و نقد نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت، تحقیق و تنظیم حمید پارسانیا، مرکز نشر اسراء، قم.
  23. ـــــــــــــــــــ (1386ج)، شمس الوحی تبریزی، تحقیق و تنظیم علیرضا روغنی موفق، مرکز نشر اسراء، قم.
  24. ـــــــــــــــــــ (1389ب)، صهبای حج، تحقیق و تنظیم حسن واعظی محمدی،، مرکز نشر اسراء، قم.
  25. ـــــــــــــــــــ (1387الف)، فلسفه صدرا، تحقیق و تنظیم محمد کاظم بادپا، مرکز نشر اسراء، قم.
  26. ـــــــــــــــــــ (1386د)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تحقیق و تنظیم احمد واعظی، مرکز نشر اسراء، قم.
  27. ـــــــــــــــــــ (1379ب)، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، تحقیق و تنظیم محمد محرابی، مرکز نشر اسراء، قم.
  28. سهروردی، یحیی (1375)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
  29. شهرزورى، شمس الدین (1383)، رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة، مقدمه و تصحیح و تحقیق از دکتر نجف‌قلى حبیبى، موسسه حکمت و فلسفه ایران، تهران.
  30. صدرالمتألّهین‏، محمد بن ابراهیم شیرازی (1981م)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، دار احیاء التراث‏، بیروت.
  31. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360)، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق از سید جلال الدین آشتیانى‏، المرکز الجامعى للنشر، مشهد.
  32. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1354)، المبدأ و المعاد، به تصحیح سید جلال الدین آشتیانى‏، انجمن حکمت و فلسفه ایران‏، تهران.
  33. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1363)، مفاتیح الغیب‏، مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى‏، موسسه تحقیقات فرهنگى‏، تهران.
  34. طباطبایی، محمد حسین (1422ق)، نهایة الحکمة، نشر اسلامی، قم.
  35. طریحى، فخر الدین بن محمد على (1416ق)، مجمع البحرین‏، مرتضوى، تهران.
  36. فارابی، ابو نصر، (1405ق)،  الجمع بین رأى الحکیمین، مقدمه و تعلیق از دکتر البیر نصرى نادر، انتشارات الزهراء، تهران.
  37. فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق)‌، العین‌، تحقیق مهدى مخزومى و ابراهیم سامرائی، نشر هجرت‌، قم.
  38. فیومى، احمد بن محمد مقرى (بی‌تا)‌، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی‌، منشورات دار الرضی‌، قم.
  39. قزوینی خراسانی، مجتبی (1393)، بیان الفرقان، حدیث امروز، قزوین.
  40. ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، رساله‌ای در معرفة النفس، نسخه خطی موجود درکتابخانه موسسه معارف اهل بیت:، بی‌نا، بی‌جا.
  41. کاپلستون، فردریک چارلز (1388)، تاریخ فلسفه* یونان و روم، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

 مروارید، حسنعلی (1418ق)، تنبیهات حول المبدأ و المعاد، آستان قدس رضوی، مشهد.