گستره و راز بداهت تصدیقات ازنظر صدرا و دکارت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه اصفهان

2 دانشیار فلسفه دانشگاه اصفهان

3 استاد دانشگاه اصفهان

چکیده

تلاش­های فیلسوفان برای یافتن اساس محکم برای معرفت، منجر به یافتن معارفی شده­ است که به آن بدیهی می­گویند. حال بدیهی چیست؟ چه رابطه‌ای با شهود، وضوح و تمایز دارد؟ گسترۀ آن تا کجاست و چه رازی در بداهت بدیهی وجود دارد؟ این مقاله تلاش می‌کند پاسخ این پرسش‌ها را ازنظر ملاصدرا و دکارت بررسی کند. بررسی‌ها نشان می­دهد رابطۀ وضوح و تمایز با بدیهی، رابطۀ عام و خاص مطلق و با شهود احتمالاً مترادف است. پاسخ دو فیلسوف دربارۀ گسترۀ بدیهیات تصدیقی یکسان است و هردو آن را  محدود به اولیات و وجدانیات می­دانند؛ ولی دربارۀ ملاک و راز بداهت تصدیقات، صدرا ویژگی درونی و مفهومی و دکارت بساطت گزاره­ها را معرفی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Scope and Secret of Obviousness of Affirmations (Tasdiqāt) According to Mulla Sadra and Descartes

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Davood alavi 1
  • علی کرباسی زاده اصفهانی 2
  • مهدی دهباشی 3
1 Associate Professor at Khatam Al-Nibin University / Kabul / Afghanistan.
2 دانشیار فلسفه دانشگاه اصفهان
چکیده [English]

Philosophers' efforts to find a solid foundation for understanding and cognition have led to discovery of knowledge which they term as evident or obvious. What is meant by 'evident' and what its relationship with intuition, clarity and distinction? What are its limits and scope? What is the secret for something to be called 'evident'? These are some questions which this article seeks to deal with from the perspectives of Mulla Sadra and Descartes. Studies reveal that there is an overlapping relationship between clarity and distinction on the one hand and obviousness on the other while it is probably synonymous with intuition. These two philosophers' answer about the extent of affirmative obvious matters has equally confined them to awwaliyāt (lit. initials) and wijdaniyāt (i.e. discovered within ourselves through our conscience). However, when it comes to the secrets of the obviousness of affirmations (tasdiqāt) or assent, Sadra is of the view that the statements' inner and conceptual particularities constitute the criterion and secret of their obviousness while Descartes is of the view that the simplicity of those statements is the reason for their obviousness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Mulla Sadra
  • Descartes
  • affirmations (assent)
  • obviousness
  • scope of obviousness and secret of obviousness
ابن‌سینا، حسین (1404)، الشفاء (الالهیات)، مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، ق.
______________، الشفاء (المنطق)، مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، ق.
حسین زاده، محمد؛ (1393)، مؤلفه­ها و ساختارهای معرفت بشری، تصدیقات یا قضایا، انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم.
الحسین الیزدى،‏ مولى عبد الله بن شهاب الدین (1412)، الحاشیه علی تهذیب المنطق، مؤسسه نشر اسلامی، قم.
حلی، حسین ابن یوسف (1371) الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید و یلیه رسالة التصور و التصدیق‏، انتشارات بیدار، قم.
_____________(1412)، القواعد الجلیة فی شرح الرسالة الشمسیة، مؤسسه نشر اسلامی، قم.
دکارت، رنه (1381)، تأملات در فلسفه اولی، ترجمۀ دکتر احمد احمدی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­_______، (1376)،  فلسفه دکارت ترجمه سه رساله، منوچهر صانعی دره بیدی، انتشارات بین المللی الهدی،  تهران.
________، (1384) اعتراضات و پاسخها، ترجمۀ علی موسائی افضلی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
ژیلسون، آتین، (1402)، نقد تفکر فلسفی غرب، ترجمه دکتر احمد احمدی، انتشارات حکمت، بی­جا.
ساوی، عمربن سهلان، (1383) البصائر النصیریه؛ شمس تبریزی، مقدمه و تحقیق حسن مراغی، 1383، تهران.
سبزواری، ملاهادی (1380) شرح منظومه، تعلیق حسن زاده آملی، نشر ناب، تهران.
سهروردی، یحی بن حبش(1372)  مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، مصحح هانری کربن، وزارت فرهنگ و آموزش عالی موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، تهران.
 
شهرزوری، محمدبن محمود، (1372)، شرح حکمت اشراق، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى، تهران.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1981)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
__________ (1262) منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فى الفنون المنطقیه‏، مترجم و شارح عبدالمحسن مشکوۀ الدینی، نشر آگاه، تهران.
__________ (1392) حکمت الاشراق (تعلیقه بر شرح حکمۀ الاشراق)، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
___________ (بی­تا)  الحاشیة على إلهیات الشفاء، نشر بیدار، قم.
__________  (1360)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، مرکز دانشگاهی،
_____________ (1363) مفاتیح الغیب، وزارت فرهنگ و آموزش عالى‏،  تهران.
____________ (1354)، المبدأ و المعاد، انجمن حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، تهران.
­­­­­­­­­­­­­­___________ (1363) المشاعر، عماد الدولة، امامقلى بن محمد على‏، نشر طهور، تهران.
____________   (1422) مجموعه رسائل فلسفیه،دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
طباطبایی، محمد حسین (1404)، بدایه الحکمه، نشر دانش اسلامی، قم.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375)، شرح الاشارات و تنبیهات مع المحاکمات؛ نشر البلاغه، 1375، قم.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1361)، اساس الاقتباس، دانشگاه تهران.
________________ (1405)، تلخیص المحصل، دار الاضواء، بیروت.
عارفی، عباس (1389)، بدیهی و نقش آن در معرفت‌شناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
فخرالدین رازی، محمد (1411)، المباحث المشرقیه. انتشارات بیدار، قم.
فروغی، محمد علی(1344) سیر حکمت در اروپا، انتشارات زوّار، تهران.
فیاضی، غلامرضا (1386)، در آمدی بر معرفت‌شناسی، تدوین و نگارش مرتضی رضایی و احمد حسین شریفی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم.
قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1369)، درۀ التاج، اتشارات حکمت،  به اهتمام و تصحیح سید محمد مشکوة، تهران.
قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1383)، شرح حکمة الاشراق سهروردی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
کاتبی قزوینی، نجم الدین علی(1397)، منطق العین یاعین القواعد فی­المنطق، مجله دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی، ش 21.
کاتینگم، جان (1390)، فرهنگ فلسفۀ دکارت، ترجمۀ علی افضلی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
___________ (1393)، دکارت، ترجمه سید مصطفی شهر آیینی، نشر نی، تهران.
کاپلستون، فردریک چالز (1379)، دکارت، ترجمه علی کرباسی زاده اصفهانی، انتشارات مدینه، تهران.
مجتهد خراسانی، میرزا محمود (1382)، رهبر خرد، انتشارات عصمت، قم.
مظفر، محمدرضا (1388)، المنطق، مطبعه النعمان، 1388، نجف.
مصباح یزدی، محمدتقی (1379)، آموزش فلسفه، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، تهران.
یزدی، ملاعبدالله (1382)، حاشیه علی تهذیب، تعلیق سید مصطفی حسینی، مطبعه نگین، قم.
CSM: j. Cottingham(1985) (2 vol., combridge: combridge University press.