بررسی امکان تحقق عرفان شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکد الهیات، دانشگاه تهران، شهر تهران، ایران

چکیده

این مقاله به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا عرفان شیعه امکان تحقق دارد یا نه. می­توان از سه معنای عرفان شیعه بحث کرد: عرفان شیعه به‌معنای عرفان شیعیان؛ عرفان شیعه به‌معنای مجموعه­ای از تفاسیر شیعی از انگاره­های عرفانی یا علم عرفان شیعی؛ عرفان شیعه به‌معنای وجدانیات و یافته­های معنوی منطبق بر ذهنیت شیعی. دو معنای نخستِ عرفان شیعه محقق است. به‌گواه تاریخ، شیعیان زیادی اهل سلوک معنوی، مشاهدات، مکاشفات و نیز آثاری دربارۀ ابعاد علمی عرفان بوده­اند. تفسیر آموزه­ها و تجربیات عرفانی بر مبنای معتقدات شیعه نیز محقق است؛ به­ویژه در مسئلۀ ولایت و خاتمیت آن (در طول تاریخ مجموعه­های فراوانی از این مباحثات را در نصوص و آثار می­توان یافت). بحث دربارۀ معنای سوم عرفان شیعه (تجربۀ عرفانی شیعی) منوط به موضع‌گیری ذات­گرایانه یا ساخت­گرایانه دربارۀ ماهیت تجربه عرفانی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Possibility of Shiite Mysticism

نویسنده [English]

  • mahmoud sheikh
Comparative studies of religions and mysticism; Faculty of Theology and Islamic Studies; University of Tehran; Tehran; Iran
چکیده [English]

This article responds to the question of whether something is possible under the name of Shia mysticism. One can discuss the three meanings of Shi'ite mysticism: Shiite mysticism means Shiite mysticism; Shi'a mysticism means a set of Shi'i interpretations of mystical notions; and Shi'a mysticism means spiritual consciences and spiritual findings consistent with Shi'a mentality. In the first two meanings of Shiite mysticism, it is a researcher. In the first sense, the evidence of the history of many Shiites was spiritual conduct and observation and revelation, as well as works in the scientific aspects of mysticism; in the second sense, the interpretation of mystical teachings and experiences based on the Shi'a beliefs, Shi'a mysticism is also researched, especially in the issue of Wilayat and Khatmat It (in history, many collections of these discussions can be found in the form of essays and works).The discussion of the third meaning of Shi'a mysticism (ie, the Shi'a mystical experience) is subject to an intrinsic or structuralist position on the nature of mystical experience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic mysticism
  • Shiite mysticism
  • Essentialism
  • Constructivism
1-    آملى، سید حیدر (1368)، جامع الأسرار و منبع الأنوار، انتشارات علمى و فرهنگى، وزارت فرهنگ و آموزش عالى، تهران.
2-    استیس، والتر تـ. (1388)، عرفان و فلسفه، ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، انتشارات سروش، تهران.
3-    الیاده، میرچا (1375)، دین­ پژوهی، ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
4-    پازوکی، شهرام (1385)، «ارتباط تصوف، تشیع و ایران نزد هانری کربن»، درمجموعه زائر شرق: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت یکصدمین سال تولد هانری کربن، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، صص29-45.
5-    پرادفوت، وین (1377)، تجربة دینی، ترجمة عباس یزدانی، مؤسسة فرهنگی طه، قم.
6-     جیمز، ویلیام (1393)، تنوع تجربه دینی بشر، ترجمة حسن کیانی، انتشارات حکمت، تهران.
7-    خادمی، عین الله (1385)، «چگونگی پیدایش و پیشرفت نظریة تجربه دینی»، فصلنامة انسان­پژوهی دینی، شمارة 7 و 8، صص145-162.
8-    دیبل، راندولف تـ. (1393)، «فلسفه عرفان: ذات‌گرایی و ساخت‌گرایی»، ترجمه و تلخیص مهدی صدفی، حکمت اسراء، سال ششم، شمارة سوم، شمارة21، صص152-167.
9-    سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم (1393)، «رودُلف اُتو، پدیدارشناس دین یا متألهی انحصارگرا»، دوفصلنامه روش­شناسی مطالعات دینی، سال اول، شمارة2، صص23-34.
10-                      شایگان، داریوش (1373)، هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمة باقر پرهام، نشر و پژوهش فروزان روز، تهران.
11-                     شوشتری، قاضی نورالله، (1377)، مجالس المؤمنین، ج2، انتشارات اسلامیه، تهران.
12-                     شیبی، کامل مصطفی، (1385)، تشیع و تصوف، ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، امیرکبیر، تهران، چاپ چهارم.
13-                     شیروانی، علی، محسن قمی، سید یدالله یزدان پناه و زهرا شریف (1393)، «تبیین و ارزیابی نظریة یافت اتحادی ذات‌گرایان در باب ماهیت تجربه ی عرفانی با تمرکز بر دیدگاه استیس و فورمن»، آیین حکمت، شمارة19، صص167-205.
14-                     صادقی، مسعود و فاطمه قلخانباز (1392)، «‌‌‌نـینیان‌ اسمارت: دیالکتیک باورها و تجربه‌های دینی»، پژوهشنامه فلسفه دین. شمارة22، ص99-122.
15-                     عباسی، ولی الله (1384)، «ماهیت شناسی تجربة دینی»، پژوهش­های اجتماعی اسلامی، شمارة 51 و 52، صص 66-154.
16-فعالی، محمد تقی، سید محمود یوسف ثانی و مهدوی نور، سید حاتم (1391)، «مقایسه ماهیت تجربه عرفانی براساس نظریه علم حضوری و حصولی علامه طباطبایی و ساخت‌گرایی استیون کتس»، پژوهشنامة فلسفة دین، بهار و تابستان، شمارة19، صص75-98.
17-                     فلاح­رفیع، علی (1391)، «زبان عرفان از منظر ذاتگرایان و ساختارگرایان با نظر به دیدگاه علامه طباطبایی»، دوفصلنامة پژوهشنامة عرفان؛ شمارة12؛ صص107-133.
18-                     فنایی اشکوری، محمد و شفق، نجیب­الله (1395). «تبیین و نقد ذات‌گرایی در باب تجربه عرفانی»، معارف عقلی،‌ بهار و تابستان، شمارة32، صص69-92.
19-                     کربن، هانری (1384)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمة سیدجواد طباطبایی، انتشارات کویر، تهران.
20-                     کربن، هانری (1388)، سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و جهانشناسی، ترجمة نوذر آقاخانی، انتشارات حقیقت، تهران.
21-                     نصر، سید حسین (1384)، آموزه­های صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمة حسین حیدری و محمدهادی امینی، انتشارات قصیده­سرا، تهران. 
22-                     وکیلی، هادی (1385)، «فلسفه تجربه عرفانی»، قبسات، شمارة39 و40، صص67-92.
23-                      وکیلی، هادی و جعفری امان­آبادی، هادی (1394). «رودلف اتو، مادة امر قدسی، و صورت های آن»، پژوهشنامة عرفان، سال نهم، شمارة17، صص209-230.
24-                    James William (2004),Varieties of Religious Experience, London and New York: Taylor & Francis e-Library.
25-                     katz T. steven (2000). "Mysticism and the Interpretation of Sacred Scripture". Mysticism and Sacred Scripture  Edited by Steven T. Katz. New York: OXFORD UNIVERSITY PRESS.