نقد و بررسی کلام لفظی و کلام نفسی براساس حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای کلام دانشگاه قم

2 دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم

چکیده

معتزله و امامیه کلام را منحصر به کلام لفظی می‌دانند و معتقدند کلام خداوند، اصوات و حروفی است که ایجاد می‌کند؛ ایشان آیات قرآن را بهترین نشانه بر تکلم خداوند می‌دانند. اشاعره کلام حقیقی را  معانیِ قائم ‌به ‌نفس متکلم می دانند که حقیقت مستقلی در نفس انسان داشته و غیر از اراده و علم است، ایشان نیز آیات قرآن را به عنوان بهترین دلیل بر تکلّم خداوند تلقی کرده و معتقدند کلام نفسی در ذات خداوند قدیم و قائم ‌به‌ ذات است؛ اما ملاصدرا معتقد است کلام، انشاء چیزی است که بر نهان متکلم دلالت کند. او می‌گوید کلام الهی شامل تمام موجودات و افعال خداوند است و خداوند به‌این‌اعتبار متکلم است. وی مراتب کلام الهی را چنین تبیین می‌کند: عالم امر، کلام اعلی؛ عالم نفس، کلام اوسط؛ عالم تشریع؛ کلام نازل خداوند است.
باوجود هم‌نظر بودن امامیه، اشاعره و حکمت متعالیه دربارۀ کلام لفظی، عدلیه کلام را منحصر به کلام لفظی می‌داند؛ ولی اشاعره و حکمت متعالیه معتقدند مرتبۀ دیگری نیز دارد؛ اما دربارۀ کیفیت آن مرتبه، اختلافِ‌نظر دارند. این پژوهش افزون‌بر اثبات جامع بودن نظریۀ حکمت متعالیه، به این نتیجه رسیده است که منطوق برخی آیات قرآن کریم و روایات، با تبیین صدرایی بیشتر سازگار است. تبیین دو اندیشۀ دیگر از آیات کلامی، استوار و  کامل نبوده و همچنان ابهام در این آیات باقی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reviewing the Verbal Word and Self-Based Word According to Transcendent Theosophy

نویسندگان [English]

  • Mohsen Pirhadi 1
  • Ali allah badashti 2
1
2
چکیده [English]

The Mu'tazila and Imamiyah regard the word as limited to the verbal mode and believe that the words of God are the sounds and letters that He makes; they regard the Quran verses as the best signs of God’s speaking. Ash'arites regard the true word as the meanings that are based on the speaker’s self, which has an independent reality and is something different from will and knowledge; they also regard the Quran verses as the best reason for God’s speaking and believe that God’s self-based word in the nature of God is eternal and self-existent. But Mulla Sadra believes that word is the expression of something that implicate the inside of the speaker. According to him, divine word includes all of the beings and God’s actions and God is a speaker in this meaning of the word. He explains the hierarchy of the divine word as follows: the world of divine command, the superior word; the world of soul, the middle word; and the world of institution, the lowest word. Despite the agreement between the Imamiyah, Ash'arites, and Transcendent Theosophy about the verbal word, Mu'tazila regard the word as something limited to verbal word; but Ash'arites and Transcendent Theosophy believe that there is another level for word; however they disagree about the characteristics of this level. In addition to demonstrating the comprehensiveness of the transcendent theosophy, this study has concluded that the utterances of some Quran verses and hadiths is more consistent with the Sadra’s explanation, while the explanations of the other two approaches about the verses concerning the word of God are not established and complete and remain ambiguity in these verses.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Word
  • verbal word
  • self-based word
  • Mu'tazila
  • Ash'arites
  • transcendent theosophy

مراجع

قرآن کریم.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (۱۴۱۴)، لسان العرب، ج۱۲، دار الفکر، بیروت، چاپ سوم.
ابو الحسین، احمد بن فارس بن زکریا (۱۴۰۹)، معجم مقائیس اللغة، ج۵، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، قم، چاپ اول.
ایجى، میر سید شریف‏ (۱۳۲۵)، شرح المواقف‏، ناشر الشریف الرضی‏،‏افست قم.‏
بدوی، عبدالرحمان،(۱۹۹۷)، مذاهب الاسلامیین، ج۱،دارالعلم، بیروت.
پترسون، مایکل؛ هاسگر، ویلیام؛ رایشنباخ، بروس؛ ازینجر، دیوید (۱۳۸۹) عقل واعتقاد دینی مترجم، نراقی، احمد، سلطانی، ابراهیم، انتشارات طرح نو، تهران، چاپ هشتم.
تفتازانی، سعدالدین بن عمر، (۱۴۰۹)، شرح مقاصد، ناشر الشریف الرضی‏،‏افست قم.‏چاپ اول.
تفتازانی، سعدالدین بن عمر(۱۳۹۱) المطول فی شرح تلخیص المفتاح، تحقیق سعید عرفانیان، انتشارت هجرت، قم، چاپ اول.
جوهرى، اسماعیل بن حماد‌ (۱۴۱۰) الصحاح، دار العلم للملایین‌، بیروت چاپ اول.
جوینى ،عبد الملک (۱۴۱۶)‏ الإرشاد إلى قواطع الأدلة فی أول الاعتقاد، دار الکتب العلمیة، بیروت چاپ اول.
حسین بن محمدبن راغب (۱۴۱۲) مفردات الفاظ القرآن، دارالعلم، لبنان، چاپ اول.
خراسانى، محمد کاظم (۱۴۰۹) کفایه الأصول، موسسه آل البیت علیهم السلام، قم.
خواجه نصیرطوسی (۱۴۰۷) تجریر الاعتقاد، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.
سبحانی، جعفر (۱۳۸۳) مدخل مسائل جدید درعلم کلام، ج۲، موسسه امام صادق7، قم،.چاپ دوم.
محقق سبزوارى (۱۳۸۳) اسرار الحکم، مطبوعات دینی، قم، چاپ اول.
محقق سبزوارى(۱۳۶۹) شرح المنظومه، نشر ناب،تهران، چاپ اول.
سید رضى، محمد بن حسین (۱۴۱۴) نهج البلاغة، هجرت، قم، چاپ اول.
سید مرتضی (۱۳۸۷) جمل العلم و العمل، مطبعة الآداب، نجف، چاپ اول.
شیخ مفید، محمدبن نعمان (۱۴۱۳) النکت الاعتقادیة‏، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، قم، چاپ اول.
طباطبائی، محمد حسین (۱۴۱۷) المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳،  انتشارات جامعه مدرسین، قم، چاپ پنجم.
محقق سبزوارى(۱۳۸۵) نهایه الحکمه، انتشارات موسسه اموزشی وپژوهشی امام خمینی1، قم.
طبرسی، فضل بن حسن(۱۳۷۲) مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۶، انتشارات ناصرخسرو، تهران، چاپ سوم.
شیخ طوسى، محمد حسین ( ۱۴۰۶) الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، دار الاضواء، بیروت، چاپ دوم.
علامه حلی (۱۴۱۳) کشف المراد، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد‏، ‏، مؤسسة النشر الإسلامی ، قم، چاپ چهارم.
علامه حلى، فاضل مقداد، ابوالفتح بن مخدوم حسینى‏ (۱۳۶۵) الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب‏، مؤسسه مطالعات اسلامى‏، تهرانف چاپ اول.
فخررازی، محمدبن عمر(۱۴۱۳) خلق القرآن بین المعتزله و اهل السنه، دار الجبل، بیروت، چاپ اول.
فخررازی، محمدبن عمر(۱۴۱۱الف) کتاب المحصّل، دار الرازی، عمان، چاپ اول.
فخررازی، محمدبن عمر(۱۴۱۱ب) مباحث المشرقین، ج۱، انتشارات بیدار، قم، بیدار.
فخررازی، محمدبن عمر(۱۴۰۷) مطالب العالیه من العلم اللهی، ج۳، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم.
فخررازی، محمدبن عمر(۲۰۰۴) معالم اصول الدین، مکتبه الازهریه للتراث، قاهره.
فخررازی، محمدبن عمر(۱۴۲۰) مفاتیح الغیب (تفسیرکبیر) ج۱۱،۲۱،۲۵، دار الحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم.
فخررازی، محمدبن عمر(۲۰۰۹) الاربعین فی الاصول الدین، دارالکتاب العلمیه، بیروت، چاپ اول.
فراهیدى، خلیل بن احمد (۱۴۱۰) کتاب العین، ج۵، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.
قاضی عبدالجبار، ابوالحسن (۱۹۶۲) المغنی فی ابواب التوحید والعدل، ج۷، الدار المصریه، قاهره.
قاضی عبدالجبار، ابوالحسن(۱۴۲۵) شرح الاصول الخمسه، مکتبه وهبه، قاهره، چاپ چهارم.
کلینى، محمد بن یعقوب(۱۳۶۹) أصول الکافی، ترجمه مصطفوى، کتاب فروشى اسلامیه، تهران، چاپ: اول،
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى(۱۴۰۳) بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، چاپدارإحیاء التراث العربی، بیروت چاپ دوم.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم،(۱۳۶۰) اسرار الایات، انجمن حکمت وفلسفه، تهران  چاپ اول.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم،(۱۳۶۳الف) المشاعر، کتابخانه طهوری، تهران، چاپ دوم.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم،(بی تا) اسفار، ج۷، دارالاحیاء الثراث، بیروت، چاپ اول.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم،(۱۳۶۳ب) مفاتیح الغیب، موسسه مطالعاتی وتحقیقاتی فرهنگی حکمت وفلسفه ایران ، تهران، چاپ اول.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم،(۱۳۵۴) المبداوالمعاد، انجمن حکمت وفلسفه، تهران، چاپ اول.
هیک، جان،(۱۳۸۱) فلسفه دین، چاپ سوم، مترجم، سالکی،بهزاد، انتشارات بین المللی الهدی، تهران.
همتائی، حسن و احمدی افرمجانی، علی اکبر (۱۳۹۳) «ملاصدرا و معناشناسی»، حکمت اسرا، سال ششم، شماره دوم، پیاپی ۲۰ ،۱۱۹-۱۴۲.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار