مؤلفه‌های بنیادین نظریه فیض در آثار کندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه ایلام. ایران.

2 دانشجوی دکتری فلسفه دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام.

چکیده

مسائل اصلی پژوهش حاضر این است که آیا نظریه فیض مورد توجه کندی (185-252ه‌ق) بوده است؟ آیا کندی در طرح این نظریه، ابتکار عمل داشته و مؤلفه‌هایی شاخص و ممتاز مطرح کرده است؟ کندی جزو اولین متفکران مسلمانی است که بواسطه نظارت مستقیم بر ترجمه اثولوجیای افلوطین (مبدِع نظریه فیض) و تصحیح این کتاب با نظریه فیض آشنایی داشته است. وی جهت طرح‌ریزی  نظریه فیض، فاعل را به دو قسم حقیقی و مجازی تقسیم کرده، فعل فاعل حقیقی، ایجاد از عدم (ابداع: عدم واسطه ماده، زمان و آلت) بدون هیچ‌گونه تأثیرپذیری است. در مقابل فاعل حقیقی وجودبخش، تمام ماسوا بدون استثنا، «فاعل  بالمجاز» و به بیان رساتر «منفعل بالحقیقة» هستند. فاعل مجازی دو نوع فعل دارد، فعلی که منتهی به وقوف فاعل است و اثری بر جای نمی‌گذارد؛ و فعلی که با تفکر همراه و هدف از آن بر جای ماندن اثر است واین نوع فعل «عمل» نام دارد. هر دو این نوع فعل، مشروط به بودن شیء موجوده برای اثرگذاری است. اما فعل خداوند «تأییس الأیسات عن لیس» یا همان ابداع است، اما این همان خلق از عدم اهل کلام نیست؛ زیرا کندی برخلاف متکلمین به نقش علم عنایی پیش از ایجاد در مسأله آفرینش توجه داشته و در این جهت از اهل کلام فاصله می‌گیرد، وی خداوند را «قادر به خروج معانی (معقولات) به هستی» می‌داند که مؤید توجه وی به علم عنایی و نقش آن  در نظریه صدور است. همچنین وی برخلاف متکلمین که منکر قاعده الواحدند، به این قاعده و فحوای آن در جریان فیض واقف بوده، بدون آنکه برهانی بر آن بیاورد و به سبب آنکه تمام ماسوا از جمله مخلوق اول را «منفعل بالحقیقة» می‌داند، به تشریح وسایط فیض و ابتنای این نظریه بر حضور و نقش آنها در شکل‌گیری سریان فیض نپرداخته؛ در واقع فیض، بدون محوریت وسایط وجودبخش فیض، تنها مبتنی بر فاعل حقیقی وجودبخش تبیین می‌شود. از آنجا که عقیده حاکم، فارابی را اولین متفکر اسلامی می‌داند که به بحث فیض پرداخته است، ضرورت پژوهش تحلیلی‌محور حاضر، برای درک تطور تاریخی درست از این مسأله و تعیین نقش کندی در باب مسأله فیض، آشکار می‌شود. تا کنون در این زمینه، تحقیقی به عمل نیامده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The fundamental components of the theory of grace in Kennedy's works

نویسندگان [English]

  • shamsollah seraj 1
  • monireh hadadi 2
1 assist prof
2 ph.student
چکیده [English]

Abstract: The roots and foundations of grace can be recovered and reflected in the works of Kennedy (185-252 AH); Before other Islamic philosophers, he explained the mode of the activity of the God, as the only real agent that gives existence, the agent of the permission of creations, the explanation of the creative verb, the explanation of the formation of the best system in accordance with the previous wisdom of God and the foundation that is suitable for the soul of the exalted of wisdom. Islam has established the theory of grace to explain these issues. Since the prevailing opinion considers Farabi as the first Islamic thinker who discussed the issue of grace, the necessity of the current analytical research is revealed to understand the correct historical development of this issue and to determine the role of Kennedy regarding the issue of grace. So far, no research has been done in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Kennedy
  • grace
  • real agent
  • figurative agent
  • innovation

مراجع

  1. ابوسلیمان سجستانی، محمد بن طاهر، صوان الحکمة و ثلاث رسائل، پاریس، دار بیبلیون، 2004م.
  2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الإشارات و التنبیهات، قم، بوستان کتاب قم، 1381 هـ . ‌ش.
  3. اعسم، عبد الامیر، المصطلح الفلسفی عند العرب، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1989 م.
  4. ابن‌ندیم، ابوالفرج محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت، دار المعرفة، 1417ه‌ـ . ق.
  5. بدوی، عبدالرحمن، اثولوجیا، قم، بیدار، 1413هـ . ق.
  6. کندی، یعقوب بن اسحاق، رسائل الکندی الفلسفیة، قاهره، دارالفکر العربی، 1978 م.
  7. ـــــــــــــــــــــــ ، تاریخ فلسفه در اسلام، ویراسته میان محمد شریف، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1362 هـ . ش.
  8. طلایی ماهانی، محسن (1392)، «آثولوجیا و برخی فلاسفه مسلمان» نشریه متافیزیک، سال پنجم، پیاپی16، ص 128 - 115.
  9. حلّی، حسن بن یوسف، نهایة المرام فی علم الکلام، قم، مؤسسة الامام الصادق7، 1419ق.
  10. حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1412ق.
  11. غزالی، محمد، تهافت الفلاسفة، تهران، نشر شمس تبریزی، 1382ش.
  12. فارابی، محمد بن محمد، الأعمال الفلسفیة، بیروت، دار المناهل، 1413هـ . ق.
  13. ــــــــــــــــــــــ ، التعلیقات، مقدمه و تصحیح سید حسین موسویان، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1392 هـ ش.
  14. فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 هـ .ق.
  15. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الإشارات و التنبیهات، قم، بوستان کتاب، 1386 هـ . ش.
  16. نعمه، عبدالله، فلاسفه شیعه، ترجمه جعفر غضبان، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1367هـ . ‌ش.
  17. یوسف ثانی، محمود، مجموعه رسائل فلسفی کندی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1387 هـ . ‌ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار