عرفان؛ روح اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه باقر العلوم

چکیده

در این نوشتار به تبیین رابطۀ عرفان اسلامی با آموزه‎های اسلام، اعم از کتاب، سنت و سیرۀ نقلی و عملی معصومان پرداخته می‌شود. پرسش اصلی این نوشتار این است که بین عرفان و اسلام چه نسبتی از نسبت‎های چهارگانه برقرار است؟ بر این اساس، تلاش شده جایگاه رفیع و بی‎بدیل عرفان را در میان سایر علوم اسلامی نشان داده و از آن رفع اتهام شود. روش مناسب برای این کار، بررسی آموزه‎های اصلی عرفان و مقایسۀ آن با آموزه‎های اسلامی است. بنابراین با طرح چهار بحث «خاستگاه عرفان»، «مؤیدهای اسلامی آموزه‎های عرفانی»، «وحی، الهام، کشف» و «شریعت، طریقت، حقیقت» به پرسش‎های فرعی به‎دست‌آمده از تحلیل پرسش اصلی، پاسخ داده شده است تا از این طریق پاسخی برای پرسش اصلی فراهم شود. نتیجه آن‌که نسبت عرفان با اسلام ضدیت کلی نیست؛ عرفان با دین اسلام سازگاری مضمونی دارد و این سازگاری به نحو جزئیت و بلکه عینیت است. بنابراین عرفان أخص مطلق از اسلام است و با نظری دقیق‎تر عین اسلام است و بین آن دو نسبت تساوی برقرار است. عرفان هیچ بخشی از دین را مهمل نگذاشته، به همۀ بخش‎ها، مرتبه‎ها و لایه‎های دین اهتمام دارد. از سوی دیگر در کامل‎ترین و عالی‎ترین نوع دین‎فهمی و دین‎داری هیچ بخشی از دین از نگاه عرفانی مغفول نمانده است. عرفان روح دین است که در همۀ بخش‎ها و لایه‎های آن حضور دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mysticism; the Spirit of Islam

نویسنده [English]

  • Aliakbar Hashemi
دانشگاه باقر العلوم
چکیده [English]

 
In this paper, the relationship between Islamic mysticism and the teachings of Islam, including Quran, traditions and traditional and practical manner are explained. The main question of this article is what is the relationship between mysticism and Islam as fourfold relation? On this basis, it has been tried to show the high rank of mysticism among other Islamic sciences and to remove the charge. The proper way to do this is to study the main teachings of mysticism and compare it with Islamic teachings. Thus, by plotting four discussions, the origins of mysticism, the "Islamic beliefs of the mystical doctrines", "revelation, inspiration, discovery," and "shari'a, tariqa, truth" are answered to the sub-queries derived from the analysis of the main question. This will provide a response to the original question. The result is that the relationship between mysticism and Islam is not general opposition; mysticism has a consistent theme with Islam, and this adjustment is in detail, but also the same. Therefore, mysticism is an absolutely more specific than Islam, and is more closely the same, and there are two equal ratios between them. Mysticism has not missed any part of religion; it focuses on all sections, levels, and layers of religion. On the other hand, in the most complete and excellent form of understanding religion, no part of religion has been left out of the mystical view. Mysticism is the spirit of religion that is present in all its parts and layers.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Origins of mysticism
  • Islamic virtues of mystical teachings
  • inspiration
  • discovery
  • tariqa
  • truth
قرآن کریم.
نهج البلاغه، صبحی صالح.
ابن‌محمد البکری، ابوالقاسم عبدالرحمن (1421ق)، الانوار فى علم الاسرار و مقامات الابرار، تحقیق و تصحیح: احمد فرید المزیدی، دار الکتب العلمیة، بیروت.
ابن‌أبی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (1405)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج4، دار سید الشهداء للنشر، قم.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1946)، فصوص الحکم، دار إحیاء الکتب العربیة، قاهره.
ــــــ (بی‎تا)، الفتوحات المکیة (4 جلدی)، دار صادر، بیروت.
ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد (1407)، عدة الداعی و نجاح الساعی، تحقیق: احمد موحدی قمی، دار الکتب الإسلامی، قم.
استیس، والتر ترنس (1388)، عرفان و فلسفه، بهاءالدین خرمشاهی، انتشارات سروش، تهران.
اسیری لاهیجی، محمد (1312)، مفاتیح الإعجاز فى شرح گلشن راز، تحقیق و تصحیح: میرزا محمد ملک‌الکتاب، بی‎نا، بمبئی.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410)، غرر الحکم و درر الکلم، محقق: سید مهدی رجایی، دارالکتب الإسلامیه، قم.
آملی، سیدحیدر (1367)، المقدمات من کتاب نص النصوص، چاپ دوم، انتشارات توس، بی‎جا.
ــــــ (1368)، جامع الأسرار و منبع الأنوار، تصحیح: هنری کربن و عثمان یحیی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی و انجمن ایرانشناسی فرانسه، بی‎جا.
13. ــــــ (1382)، أنوار الحقیقة و أطوار الطریقة و أسرار الشریعة، تحقیق و تصحیح: سیدمحسن موسوی تبریزی، انتشارات نور علی نور، قم.
پترسون، مایکل؛ و دیگران (1389)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، انتشارات طرح نو، تهران.
ترمذی، ابوعبدالله محمد بن علی (1422)، ختم الأولیاء، تحقیق و تصحیح: عثمان اسماعیل یحیی، مهد الآداب الشرقیة، بیروت.
التستری، سهل بن عبدالله (1423ق)، تفسیر التستری، تحقیق و تصحیح: محمد باسل عیون السود، دار الکتب العلمیة، بیروت.
الجندی، مؤیدالدین (1423)، شرح فصوص الحکم، تحقیق و تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، بوستان کتاب، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، عین نضاخ (تحریر تمهید القواعد)، ج1، تحقیق: حمید پارسانیا، مرکز نشر اسراء، قم.
رازی، ابوزکریا یحیی بن معاذ (1423)، جواهر التصوف، تحقیق و تصحیح: سعید هارون عاشور، مکتبة الآداب، قاهره.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1385)، ارزش میراث صوفیه، چاپ دوازدهم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
سبزواری، ملاهادی (1360)، التعلیقات علی الشواهد الربوبیة، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، المرکز الجامعی للنشر، مشهد.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1398)، التوحید، تحقیق: هاشم حسینی، جامعۀ مدرسین، قم.
شیروانی، زین‌العابدین (1361)، ریاض السیاحة، انتشارات سعدی، تهران.
صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم شیرازی (1360)، الشواهد الربوبیة فی مناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، المرکز الجامعی للنشر، مشهد.
ــــــ (1363)، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح: محمد خواجوی، مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی، تهران.
فعالی، محمدتقی (1389)، آفتاب و سایهها، انتشارات عابد، تهران.
فناری، شمس‌الدین محمد حمزه (2010)، مصباح الأنس بین المعقول و المشهود، تحقیق و تصحیح: عاصم ابراهیم الکیالی، دار الکتب العلمیة، بیروت.
فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی (1406)، الوافی، ج11، تحقیق: علی فاضلی، کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی7، اصفهان.
قاضی سعید قمی (1379)، شرح الأربعین، تحقیق و تصحیح: نجفقلی حبیبی، نشر میراث مکتوب، تهران.
کاشانی، عبدالرزاق (1385)، شرح منازل السائرین، تحقیق و تصحیح: محسن بیدارفر، انتشارات بیدار، قم.
کبیر مدنی، سید علی‎خان ابن‌احمد (1409)، ریاض السالکین فی شرح صحیفة الساجدین، ج6، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
کراجکی، محمد بن علی (1410)، کنز الفوائد، ج2، دار الذخائر، قم.
کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407)، الکافی، ج2، چاپ چهارم، دار الکتب الإسلامیة، تهران.
محاسبی، الحارث بن اسد (1986)، الوصایا، تحقیق و تصحیح: عبدالقادر احمد عطا، دار الکتب العلمیة، بیروت.
مطهری، مرتضی (1381)، کلیات علوم اسلامی، ج2: کلام، عرفان، حکمت عملی، چاپ 27، انتشارات صدرا، تهران.
میرحسینی، حسین بن عالم غوری هروی (1363)، کنز الرموز (چاپ در مجموعه رسائل عوارف المعارف)، تصحیح: علی‌اکبر نوری‌زاده، کتابخانۀ احمدی شیراز، شیراز.
یزدان‎پناه‎، سید یدالله (1393)، مبانی و اصول عرفان نظری، چاپ 5 (ویراست دوم)، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.