بررسی و نقد دیدگاه‌ها دربارۀ گرایش و منش عرفانی شیخ‌الرئیس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

ارزیاب پژوهشگاه معارج

چکیده

از گذشته تاحال، دیدگاه‌های گوناگونی دربارۀ‌ بعد عرفانی ابن‌سینا وجود داشته است. برخی او را فقط فیلسوف مشایی می‌دانند؛بدون هیچگرایش عرفانی در اندیشه و منش. برخی پا را فراتر می‌گذارند و او را فردی لذت‌گرا و درپِی مقام می‌دانند که بویی از عرفان نبرده است؛ اما برخی مانند عین‌القضات همدانی معتقدند او مقام عرفانی والایی دارد. در این مقاله با بررسی شواهد و نقد دیدگاه‌های رقیب، از دیدگاه میانه‌ای جانب‌داری می‌کنیم:اگرچه ابن‌سینا به‌معنای مصطلح، عارف و صوفی نبوده، در اندیشه و منش،گرایش‌های عمیق عرفانی داشته است. او وحدت وجود را نفی می‌کرده؛ اما ذات فلسفه و عرفان را ناسازگارنمی‌دانسته، اهل مناجات و راز و نیاز بوده، قوۀ حدس قوی داشته، آثار عرفانی ارزشمندی پدید آورده، امکان کشف و کرامات عارفان را با مبانی فلسفی خویش به‌خوبی تبیین کرده و گام‌های مؤثری در آشتی دادن فلسفه و عرفان برداشته است.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study and Criticism of Viewpoints about Mystical Tendency and Character of Avicenna

چکیده [English]

From past until now, different viewpoints have been existed about mystical aspect of Avicenna. Some of scholars know him just as a Peripatetic philosopher without any tendency to mysticism in thought and character. Other scholars exaggerate the issue and believe that he was a hedonist and ambitious man who didn’t have any tendency to mysticism. But some scholars like 'Ain al-Qozat Hamedani believe that the Avicenna was in a very high-ranking position in mysticism. In this article, after studying the documents and criticism of opponent viewpoints, the moderate approach will be taken – although Avicenna was not a mystic and Sufi in the literally meaning, he have had a deep tendency to mysticism in character and thought. Avicenna rejected the Pantheism (wahdat al-wujud) but he believed that the nature of philosophy and mysticism are not in contradiction; he had the practice of piety; had a great sense of guess; created valuable mystical works; he truly described the possibility of revelation for mystics by his philosophy; and he took influential steps toward reconciling philosophy and mysticism.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • mysticism
  • philosophy
  • rational mysticism
  • intuitional philosophy
قرآن کریم.
ابن‌سینا (1381)، الاشارات والتنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، بوستان کتاب، قم.
ـــــــ (1383)، طبیعیّات دانشنامۀ علائی، مقدمه، حواشی و تصحیح: سیدمحمد مشکوه، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1377)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، اسراء، قم.
جهانگیری، محسن (1390)، «عرفان ابن‌سینا و یا نظر ابن‌سینا دربارة عرفان»، در محسن جهانگیری،  فلسفه و عرفان اسلامی، حکمت، تهران، ص 159ـ203.
حسن‌زاده آملی، حسن (1364)، هزار و یک نکته، نشر فرهنگی رجاء، تهران.
ـــــــ (1383)، دروس شرح اشارات و تنبیهات (نمط نهم)، کتابسرای اشراق، قم.
خراسانی، شرف‌الدین (1364)، «ابن‌سینا»، در: کاظم موسوی بجنوردی، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران.
رازی، فخرالدین (1364)، شرح الاشارات و التنبیهات، تصحیح علی‌رضا نجف‌زاده، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
شیرازی، صدرالدین (1366)، شرح اصول کافی، تصحیح خواجوی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
شیروانی، علی (1391)، تعلیقاتی بر ارزش معرفت‌شناختی تجربۀ دینی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
عین‌القضات همدانی (1373)، تمهیدات، مقدمه، تصحیح، تحشیه و تعلیق: عفیف عسیران، منوچهری، تهران.
غنی، قاسم (1375)، تاریخ تصوّف در اسلام، زوار، تهران.
قفطی، علی‌بن‌یوسف (1371)، تاریخ الحکماء قفطی (ترجمۀ فارسی از قرن یازدهم) ، تصحیح بهمن دارایی، دانشگاه تهران، تهران.
قیصری، داودبن‌محمود (1375)، شرح فصوص الحکم، به‌کوشش جلال‌الدین آشتیانی، علمی و فرهنگی، تهران.
کربن، هانری (1384)، تخیل خلاق در عرفانِ ابن‌عربی، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، جامی، تهران.
ـــــــ (1387)، ابن‌سینا و تمثیل عرفانی، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، سوفیا و بنیاد علمی- فرهنگی بوعلی سینا، تهران.
مجتبایی، فتح‌الله (1375)، «داستان ملاقات و نامه‌نگاری‌ها بوعلی و بوسعید، نقد مآخذ»، نامۀ فرهنگستان، ش 6، ص 5 ـ22.
میهنی، محمدبن‌منور (1367)، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، آگاه، تهران.