بساطت وجود در حکمت متعالیه و مشاء

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه جهرم (m_abas12@yahoo.com).

2 استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره).

چکیده

امور عامه نقش مهمی در قبول یا رد نظریات مطرح در فلسفه ایفا می‌کند. از جمله مسائلی که ملاصدرا برخلاف حکمای مشاء، در امور عامه مطرح کرده «بساطت وجود» است. تفاوت نگرش به وجود در حکمت متعالیه و مشاء در چه بوده که یکی آن را به عنوان مقدمه مشترک ورود به فلسفه پذیرفته و دیگری آن را کنار نهاده است؟ هدف از طرح و پاسخ به این سؤال، یافتن نگرش حکمت متعالیه به بنیادی‌ترین مسأله فلسفه و تفاوت این نگاه با نگرش حکمت‌های پیش از آن است. نوشتار حاضر به روش تحلیلی مقایسه ای سعی دارد، به منظور پرداختن به تفاوت دو نگاه مشاء و متعالیه به مسأله بساطت وجود، ضمن تفکیک بساطت مفهوم و حقیقت وجود، به برخی مبانی مورد نیاز برای طرح مسأله بسیط بودن وجود و همچنین آثار و نتایج آن در فلسفه را اشاره نماید. مشائین حقیقت وجود را صرفا واقعیتی انتزاعی معرفی می‌کنند که عقل در تحلیل خود از اشیای جهان هستی بدان نائل می‌شود؛ در مقابل حکمت متعالیه برای حقیقت وجود، عینیت خارجی و واقعیتی برتر از انتزاعیِ صرف قائل است و با نگرش تشکیکی، عامل کثرات را در خود وجود و عامل وحدت‌بخش آن می‌یابد. لذا مشاء، بایستی مسأله بساطت وجود را صرفا مربوط به عالَم ذهن بداند، در حالی که حکمت متعالیه آن را به عالَم عین هم سرایت می‌دهد. در تبیین نگاه متعالیه می‌توان از قاعده بسیط الحقیقه کمک گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Simplicity of Existence in Transcendent and Peripatetic Philosophies

نویسندگان [English]

  • mohammad abbas zadeh 1
  • gholam reza fayyazi 2
چکیده [English]

The general principles have an important role in agreement or disagreement in philosophical theories. "The simplicity of existence" is one of the principles that Mulla Sadra projected in general principles against Peripatetic philosophy. So, the question can be posed: What is the main different view between Transcendent and Peripatetic philosophies that one accepted it as a common introduction to his philosophy and the other disallowed?  The main aim of design and reply to this question is to find the Transcendent philosophy view toward the fundamental issue of philosophy and its difference from pervious philosophies. This article with comparatively analytical method tries to explain the viewpoint of Transcendent and Peripatetic philosophies toward the simplicity of existence, regard for the separation between the concept of simplicity of existence and of reality of existence, and to request the principles for the simplicity of existence and for its aims and subsequences. Peripatetic philosophy presents the truth of existence as only abstract fact which mind attains it in the analysis of objects of universe, but rather transcendent philosophy regards it as external objectivity, the premier fact than only abstract one. This viewpoint explores multiplicity in existence, i.e. the unified factor. So, Peripatetic philosophy should consider the simplicity of existence as something relating to mind, though Transcendent philosophy considers it in the middle of external universe. To explain Transcendent view, we can be supported by Basit al- Haqiqa principle.

کلیدواژه‌ها [English]

  • general principles
  • peripatetic philosophy
  • Transcendent philosophy
  • the simplicity of existence
  • Basit al- Haqiqa principle
نهج البلاغه.
ابن‌رشد (1993)، تهافت التهافت، مقدمه و تعلیق از محمد العریبی، دار الفکر، بیروت.
ابوعلی سینا (1371)، المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، انتشارات بیدار، قم.
ـــــــــ (1376)، الالهیات من کتاب الشفا، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم.
ـــــــــ (1379)، النجاه من الغرق فی البحر الضلالات، مقدمه و تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
ـــــــــ (1404الف)، التعلیقات، تحقیق از عبدالرحمن بدوی، مکتبه الاعلام الاسلامی، بیروت.
ـــــــــ (1404ب)، الشفاء، به تحقیق سعید زاید و دیگران، مکتبه آیه الله المرعشی، قم.
بهشتی، احمد و احسان مؤمنی (1386)، قاعدۀ بسیط الحقیقه و اثبات بساطت واجب، فصلنامه علمی-پژوهشی اندیشۀ نوین دینی، شمارۀ 10.
جامی، عبدالرحمن (1358)، الدره الفاخره، به‌اهتمام نیکولاهیر و على موسوى بهبهانى، مؤسسه مطالعات اسلامی، تهران.
جبر، فرید و دیگران (1996)، موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب، مکتبة لبنان ناشرون، بیروت.
جمعی از نویسندگان (1363)، دومین یادنامۀ علامه‌طباطبائى، مؤسسه مطالعاتى و تحقیقات فرهنگى، تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، رحیق مختوم، تدوین و تنظیم: حمید پارسانیا، مرکز نشر اسراء، قم.
ـــــــــ (1387)، عین نضاخ (تحریر تمهید القواعد)، تحقیق: حمید پارسانیا، مرکز نشر اسراء، قم.
جهامی، جیرار (1998)، موسوعة مصطلحات الفلسفة عند العرب، مکتبه لبنان ناشرون، بیروت.
سبزواری، ملاهادی (1383)، اسرار الحکم، مقدمۀ استاد صدوقى و تصحیح کریم فیضی، مطبوعات دینی، قم.
سجادی، سیدجعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
ـــــــــ (1379)، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
شهرزوری، شمس‌الدین (1383)، رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیه، مقدمه و تصحیح و تحقیق از دکتر نجف‌قلى حبیبی، مؤسسه حکمت و فلسفۀ ایران، تهران.
شیخ اشراق، شهاب‌الدین یحیی (1373)، حکمه الاشراق، به‌تصحیح هانرى کربن، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
صلیبا، جمیل (1366)، فرهنگ فلسفی، ترجمۀ منوچهر صانعى دره‌بیدی، انتشارات حکمت، تهران.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1416)، بدایه الحکمه، موسسه نشر اسلامی، قم.
ـــــــــ (1422)، نهایه الحکمه، تصحیح و تعلیق: عباس‌علی زارعی سبزواری، موسسه نشر اسلامی، قم.
لوکری، ابوالعباس (1373)، بیان الحق بضمان الصدق، مقدمه و تحقیق: دکتر سیدابراهیم دیباجی، موسسه بین المللى اندیشه و تمدن اسلامى، تهران.
مطهری، مرتضی (1389)، مجموعۀ آثار، انتشارات صدرا، تهران.
ملاصدرا (1375)، مجموعۀ رسائل فلسفی صدر المتألهین، تحقیق و تصحیح از حامد ناجى اصفهانی، انتشارات حکمت، تهران.
ـــــــــ (1382الف)، الحاشیه على الهیات الشفا، باشراف سید محمد خامنه‌ای، تصحیح تحقیق و مقدمه دکتر نجفقلی حبیبی، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
ـــــــــ (1382ب)، الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه، با اشراف سیدمحمد خامنه‌ای، تصحیح و تحقیق از مصطفی محقق داماد، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
ـــــــــ (1383)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، به‌اشراف سیدمحمد خامنه‌ای، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
ـــــــــ (1386)، مفاتیح الغیب، به‌اشراف سیدمحمد خامنه‌ای، تصحیح، تحقیق و مقدمه: دکتر نجف‌قلی حبیبی، بنیاد حکمت اسلامی صدرا،تهران.
ـــــــــ (1389)، مجموعه رسائل فلسفی، به‌اشراف محمد خامنه‌ای، تصحیح، تحقیق و مقدمه از محمد یوسف ثانی و حامد ناجی اصفهانی، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
میرداماد (1367)، القبسات، به‌اهتمام دکتر مهدى محقق و دیگران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
نراقی، ملامهدی (1380)، شرح الالهیات من کتاب الشفاء،کنگرۀ بزرگداشت محققان نراقى، قم.
نگری، قاضى‌عبدالنبی احمد (1975)، جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون الملقب بدستور العلماء، بی‌نا، بیروت.
نوری، المولى على(1363)، التعلیقات على مفاتیح الغیب، مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی، تهران.