سماع در عرفان عملی و تصوف اسلامی و ارتباط آن با بدعت، غنا، لهو و رقص

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد سطح عالی حوزه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

یکی از مسائل مورد اختلاف در فضای عرفان عملی و آداب صوفیان مقوله سماع است. واژه سماع گرچه در اصل لغت به معنای شنیدن است، ولی در اصطلاح صوفیان گاه بر حرکات موزون پس از سماع نیز اطلاق می‌شود. در این مقاله چیستی و حقیقت سماع و نسبت آن با بدعت، غنا، لهو و رقص مورد بررسی قرار گرفته است. طرح این مسأله از این جهت اهمیت دارد که برخی از منتقدان تصوف و عرفان به جهت اعمال و رفتار برخی از جهله صوفیه و تلقی خاص آنان از مجالس سماع صوفیان، حکم به حرمت آن داده و بدین سبب در اصل تربیت و سلوک عرفانی تردید کرده‌اند. نگارنده در این مقاله نتیجه گرفته که اولاً سماع صوفیان از مستحسنات صوفیه بوده و به رغم مخالفانی که حتی در میان خود اهل معرفت و تصوف دارد بدعت ضلالت و مذموم به شمار نمی‌آید؛ ثانیاً نسبت مطلق موسیقی که گاهی در مراسم سماع برخی از اقسام آن اجرا می‌شود و غنای محرّم شرعی نسبت عموم و خصوص من‌وجه بوده و همه اقسام موسیقی شرعا حرام نمی‌باشد و موسیقی سماع نیز غنای حرام نیست؛ و ثالثاً نسبت حرکات موزون و نمادین و رقصی که در شرع مقدس به عنوان لهو یا لغو حرام است عموم و خصوص مطلق بوده و فقط بخشی از آن حرکات که موجب تنزل انسان از مقام انسانیت به حیوانیت است، مورد اشکال بوده و قطعا سماع چنین رقصی محسوب نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

سماع در عرفان اسلامی و ارتباط آن با بدعت، غنا و رقص

چکیده [English]

یکی از مقامات عرفان عملی و آداب صوفیان مقام و ادب سماع است. واژه سماع به معنای شنیدن و در اصطلاح صوفیان گاه بر حرکات موزون پس از سماع نیز اطلاق شده است. در این مقاله چیستی و حقیقت سماع و نسبت آن با بدعت، غنا و رقص مورد بررسی قرار گرفته است. طرح این مسأله از این جهت اهمیت دارد که برخی از منتقدان تصوف به جهت اعمال و رفتار برخی از جهله صوفیه و تلقی خاص آنان از مجالس سماع صوفیان، حکم به حرمت آن داده و در اصل تربیت و سلوک عرفانی تردید کرده‌اند. نگارنده در این مقاله نتیجه گرفته که اولاً سماع صوفیان از مستحسنات صوفیه بوده و بدعت ضلالت و مذموم به شمار نمی‌آید؛ ثانیاً نسبت موسیقی و غنا عموم و خصوص من وجه بوده و همه اقسام آن حرام نمی‌باشد و سماع غنای محرّم نیست؛ و ثالثاً نسبت حرکات نمادین و رقص عموم و خصوص مطلق بوده و فقط بخشی از آن که موجب تنزل انسان از مقام انسانیت به حیوانیت است، مورد اشکال است و سماع چنین رقصی محسوب نمی شود.

کلیدواژه‌ها [English]

  • سماع
  • بدعت
  • غنا
  • رقص
  • عرفان و تصوف

مراجع

  1. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین‏، (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، (ج4)، تحقیق: مجتبی عراقی، دار سید الشهداء للنشر، قم.
  2. ابن فارس، احمد، (1404)، معجم مقاییس اللغة، (ج3)، چاپ اول، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏.
  3. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1405)، الشفاء، کتابخانه مرعشی نجفی، قم.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414)، لسان العرب‏ ، چاپ سوم، دار صادر، بیروت.
  5. انصاری، خواجه عبدالله، (1417)، منازل‌السائرین، تحقیق علی شیروانی، چاپ اول، دار العلم، قم‏.
  6. خمینى، روح الله (بی تا)، تحریر الوسیلة، مؤسسه دار العلم، قم .
  7. خویى، ابو القاسم (1416)، صراط النجاة، شرح: تبریزی جواد، مکتب نشر المنتخب، قم.
  8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن ، دار‌القلم، بیروت ‏.
  9. سراج طوسی، ابونصر، (1914)، اللمع فى التصوف‏، تحقیق: رینولد الین‏، جهان، تهران‏.
  10. سید مرتضی، علی بن حسین (1405)، رسائل الشریف المرتضی، دارالقرآن، قم.
  11. سیستانى، سید على (1416)، الفتاوى المیسَّره، مکتب آیة الله السیستانی، قم.
  12. سیفى مازندرانى، على اکبر (1425) دلیل تحریر الوسیلة، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، قم.
  13. شیخ انصارى، مرتضى (1415)، کتاب المکاسب، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم.
  14. عاملى (شهید ثانى) زین الدین (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم.
  15. قمی، ابوالقاسم (1387)، غنائم االیام فی مسائل الحالل و الحرام، مرکز النشـر التـابع.
  16. کاشانی، عبدالرزاق (1385)، شرح منازل السائرین( القاسانى)، تحقیق: محسن بیدارفر، نشر بیدار، قم.
  17. _______________ (1422)، تفسیر ابن عربى( تأویلات عبد الرزاق)، تحقیق سمیر مصطفى رباب، ‏دار احیاء التراث العربى، بیروت ‏.
  18. _______________  (1426)، اصطلاحات الصوفیة، تحقیق: عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى‏، دار الکتب العلمیة، بیروت.
  19. کاشانی، عز الدین محمود بن على‏، (بی‌تا)، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، نشر هما، تهران.
  20. کلینى، محمد بن یعقوب‏ (1429)، کافی، دار الحدیث‏، قم.
  21. مجلسى، محمد باقر (1403)، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت‏.
  22. مستملی بخاری، اسماعیل، (1363)، شرح التعرف لمذهب التصوف‏، تحقیق: محمد روشن، انتشارات اساطیر، تهران.
  23. نجفی، محمد حسن (1412)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  24. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى (1375)، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، بوستان کتاب، قم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار