تبیین سلطه و رهایی در حکمت اسلامی با تأکید بر اندیشه آیت الله جوادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه علوم اجتماعی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)

2 استادیار موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)

چکیده

سلطه و رهایی از مفاهیم اصلی در فلسفه و علوم اجتماعی است. در حکمت اسلامی نیز این مسائل نیاز به تبیین و تحلیل دارند.  مسئله این مقاله تبیین سلطه و رهایی در حکمت اسلامی با تقریر و تبیین آیت‎الله جوادی‎آملی است. نوشتار حاضر با روش دیالکتیکی همراه با نقدِدرون‎ماندگار به تبیین مسئله فوق می‌پردازد. مراد از سلطه، سلطه ناشی از عقلانیت ابزاری است که هرچند ابتدا در دنیای مدرن با نشانه‌های چون ازخودبیگانگی و شیءوارگی نمایان شد، اما اینک سراسر جوامع انسانی را درنوردیده و معضلی برای کل انسانیت به شمار می‌آید. بر مبنای حکمت اسلامی باید ریشه‌های سلطه و رهایی را در دیالکتیک طبیعت و فطرت جستجو کرد. راهکارهای برون رفت از سلطه را نیز در تعامل عقل و نقل در بعد معرفت‌شناختی و برساخت‎اجتماعیِ واقعیت بر مبنای تعامل و تعادل فطرت و طبیعت؛ و تعامل عقل و نقل پی‌گیری کرد. از این منظر سلطه اجتماعیِ ناشی از ساختارهای اجتماعیِ مبتنی بر طبیعت، توحش‌گرا است و رهایی در صورتی تحقق می‌یابد که ساختارهای اجتماعی ذیل تعادل فطرت و طبیعت مورد نقددرون ماندگار بر مبنای خواسته‌های فطری قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explaining domination and emancipation in Islamic philosophy by emphasizing on the thought of Ayatollah Javadi

نویسندگان [English]

  • Mohamaddavod Modaghegh 1
  • حسین شرف الدین 2
1
2
چکیده [English]

Explaining domination and liberation in Islamic wisdom by emphasizing the thought of Ayatollah Javadi is the main issue of the article. The present article explains the above problem with a documentary method and a dialectical approach. Dominance refers to the domination of rationality, a tool that, although it first appeared in the modern world with signs such as the meaninglessness of life, alienation, objectivity, and mass culture, has now permeated all human societies and is considered a problem of humanity. According to Islamic wisdom, the roots of domination and liberation must be sought in the dialectic of nature. He also pursued the ways out of domination in the interaction of reason and narration in the epistemological dimension and social construction of reality based on the interaction and balance of nature and nature and the interaction of reason and narration. From this perspective, domination arises from social structures based on a barbaric nature, and liberation is achieved if social structures are reconstructed under the balance of nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Emancipation
  • domination
  • Islamic philosophy
  • Ayatollah Javadi Amoli
 
 
 
1.      ابن اثیر، مبارک بن محمد، بی‌تا، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، دار احیاء الکتب العربیه، قاهره.
 
2.    امام خمینی، روح الله، 1394، آداب الصلوه، موسسه تنظیم و نشر آثار امام، تهران.
 
3.   بستان، حسین و همکاران، 1384، گامی به‌سوی علم دینی، زیر نظر محمود رجبی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
 
4.    تمیمى آمدى، عبدالواحد بنمحمد (1366)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق مصطفی درایتی، ضریح آفتاب، مشهد.
 
5.   ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1410)، غرر الحکم و درر الکلم، دارالکتب الاسلامی، قم
 
6.    جوادی آملی، عبد الله (1384الف)،  فطرت در قرآن، محقق: محمد رضا مصطفی پور، نشر اسراء، قم.
 
7.   ــــــــــــــــــ (1384ب)، حیات حقیقی انسان در قرآن، محقق: غلام علی امین دین، اسراء، قم.
 
8.   ــــــــــــــــــ (1385)، سرچشمه اندیشه، ج 2، محقق: عباس رحیمیان محقق، اسراء، قم.
 
9.    ــــــــــــــــــ (1386الف)، شریعت در آینه ‏معرفت، محقق: حمید پارسانیا، اسراء، قم.
 
10.  ــــــــــــــــــ (1386ب)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، محقق: احمد واعظی، اسراء، قم.
 
11.    ــــــــــــــــــ (1387)، دین شناسی، محقق: محمد رضا مصطفی پور، اسراء، قم.
 
12.  ــــــــــــــــــ (1389الف)، انتظار بشر از دین، محقق: محمد رضا مصطفی پور، اسراء، قم.
 
13.ــــــــــــــــــ (1389ب)، تسنیم، محقق: احمدقدسی، اسراء، قم.
 
14.  ــــــــــــــــــ (1389ج)، تفسیر انسان به انسان، محقق: محمد حسین الهی زاده، اسراء، قم.
 
15.ــــــــــــــــــ (1389د)، انسان از آغاز تا انجام، محقق: سید مصطفی موسوی تبار، اسراء، قم.
 
16.  ــــــــــــــــــ (1389ه)، جامعه در قرآن، محقق: مصطفی خلیلی، اسراء، قم.
 
17.جوهری، اسماعیل بن حماد (1368)، صحاح اللغه، انتشارات امیری، قم.
 
18.حسینی زبیدی، سید محمد مرتضی (1387)، تاج العروس، دار الهدایه، بیروت.
 
19.  حکیمى، محمدرضا و دیگران (1380)، الحیاة، ترجمه احمد آرام، نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
 
20.سوزنچی، حسین(1395)، «نگاهی متفاوت به خاستگاه و ثمرات بحث اعتباریات علامه طباطبایی»، نشریه علوم انسانی صدرا، شماره 19. 90-95.
 
21.  صدرالدین شیرازى، محمدبن ابراهیم (1383)، شرح أصول الکافی، صدرا، تهران.
 
22.طباطبایی، محمد حسین (1387)، اصول فلسفه رئالیسم، بوستان کتاب، قم.
 
23.          ـــــــــــــــــــــ (1430)، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعه مدرسین، قم.
 
24.ـــــــــــــــــــــ (1416)، نهایه الحکمه، چاپ دوازدهم، جامعه مدرسین، قم.
 
25.ـــــــــــــــــــــ (1428)، مجموعه رسائل العلامه الطباطبایی، نشر باقیات، قم.
 
26.ـــــــــــــــــــــ (1362)، رساله الاعتباریات، رسائل سبعه، بنیاد علمی و فکری استاد علامه، قم.
 
27.          ـــــــــــــــــــــ (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، صدرا، تهران.
 
28.ـــــــــــــــــــــ (1427)، تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت.
 
29.ـــــــــــــــــــــ (1999)، الرسائل التوحیدیه، موسسه النعمان، بیروت.
 
30.کاسیرر، ارنست (1372)، فلسفه روشن‌اندیشی، ترجمه نجف دریابندی، خوارزمی، تهران.
 
31.کانت، ایمانوئل (1376)، «در پاسخ به پرسش روشن‌نگری چیست؟» در: ارهارد بار، روشن‌نگری چیست؟ نظریه‌ها و تعریف‌ها، ترجمه سیروس آرین‌پور، نشر آگه، تهران.
 
32.          لیثى واسطى، على بن محمد (1376)، عیون الحکم و المواعظ، دارالحدیث، قم.
 
33.         مصباح یزدی، محمدتقی (1381)، دروس فلسفه اخلاق، انتشارات اطلاعات، تهران.
 
34.         مطهری، مرتضی (1371)، مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی؛ انسان و ایمان، انتشارات صدرا، قم.
 
35.         مطهری، مرتضی (1394)، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، قم.
 
36.          هال، استوارت (1394)، درآمدی بر فهم جامعهی مدرن (کتاب یکم: صورت‌بندی‌های مدرنیته)، ترجمه محمد نبوی، نشر آگه، تهران.
 
37.         یزدانی مقدم، احمدرضا (1395)، «مبانی انسان‌شناسی نظریه اعتباریات»، فصلنامه علوم انسانی صدرا، شماره 18، 189-194.
 
38.     Adorno, T. W. 1966, Negative Dialectics, trans. E. B. Ashton, Routledge, London.
 
39.     Adorno, T. W. and Horkheimer, M. 1947, Dialectics of Enlightenment, Allen Lane, London.
 
40.     Black, J. 1990, Eighteenth Century Europe 1700-1789, Macmillan, London.
 
41.     Gay, P. 1973, The Enlightenment: an Interpretation, vol. 2: the Science of Freedom, Wildwood House, London.
 
42.     Habermas, J, 1971, Knowledge and Human Interests, Trans by: Jeremy J. Shapiro. Heinemann Press, London.
 
43.     Habermas, J. 1984, The Theory of Communicative Action, Vol 1 & 2, Translated by Thomas McCarthy, Beacon Press, Boston.
 
44.     Nesbit, Robert, 1980, History of the Idea of Progress, Basic Books, New York.
 
 
 
 
1.      ابن اثیر، مبارک بن محمد، بی‌تا، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، دار احیاء الکتب العربیه، قاهره.
2.    امام خمینی، روح الله، 1394، آداب الصلوه، موسسه تنظیم و نشر آثار امام، تهران.
3.   بستان، حسین و همکاران، 1384، گامی به‌سوی علم دینی، زیر نظر محمود رجبی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
4.    تمیمى آمدى، عبدالواحد بنمحمد (1366)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق مصطفی درایتی، ضریح آفتاب، مشهد.
5.   ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1410)، غرر الحکم و درر الکلم، دارالکتب الاسلامی، قم
6.    جوادی آملی، عبد الله (1384الف)،  فطرت در قرآن، محقق: محمد رضا مصطفی پور، نشر اسراء، قم.
7.   ــــــــــــــــــ (1384ب)، حیات حقیقی انسان در قرآن، محقق: غلام علی امین دین، اسراء، قم.
8.   ــــــــــــــــــ (1385)، سرچشمه اندیشه، ج 2، محقق: عباس رحیمیان محقق، اسراء، قم.
9.    ــــــــــــــــــ (1386الف)، شریعت در آینه ‏معرفت، محقق: حمید پارسانیا، اسراء، قم.
10.  ــــــــــــــــــ (1386ب)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، محقق: احمد واعظی، اسراء، قم.
11.    ــــــــــــــــــ (1387)، دین شناسی، محقق: محمد رضا مصطفی پور، اسراء، قم.
12.  ــــــــــــــــــ (1389الف)، انتظار بشر از دین، محقق: محمد رضا مصطفی پور، اسراء، قم.
13.ــــــــــــــــــ (1389ب)، تسنیم، محقق: احمدقدسی، اسراء، قم.
14.  ــــــــــــــــــ (1389ج)، تفسیر انسان به انسان، محقق: محمد حسین الهی زاده، اسراء، قم.
15.ــــــــــــــــــ (1389د)، انسان از آغاز تا انجام، محقق: سید مصطفی موسوی تبار، اسراء، قم.
16.  ــــــــــــــــــ (1389ه)، جامعه در قرآن، محقق: مصطفی خلیلی، اسراء، قم.
17.جوهری، اسماعیل بن حماد (1368)، صحاح اللغه، انتشارات امیری، قم.
18.حسینی زبیدی، سید محمد مرتضی (1387)، تاج العروس، دار الهدایه، بیروت.
19.  حکیمى، محمدرضا و دیگران (1380)، الحیاة، ترجمه احمد آرام، نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
20.سوزنچی، حسین(1395)، «نگاهی متفاوت به خاستگاه و ثمرات بحث اعتباریات علامه طباطبایی»، نشریه علوم انسانی صدرا، شماره 19. 90-95.
21.  صدرالدین شیرازى، محمدبن ابراهیم (1383)، شرح أصول الکافی، صدرا، تهران.
22.طباطبایی، محمد حسین (1387)، اصول فلسفه رئالیسم، بوستان کتاب، قم.
23.          ـــــــــــــــــــــ (1430)، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعه مدرسین، قم.
24.ـــــــــــــــــــــ (1416)، نهایه الحکمه، چاپ دوازدهم، جامعه مدرسین، قم.
25.ـــــــــــــــــــــ (1428)، مجموعه رسائل العلامه الطباطبایی، نشر باقیات، قم.
26.ـــــــــــــــــــــ (1362)، رساله الاعتباریات، رسائل سبعه، بنیاد علمی و فکری استاد علامه، قم.
27.          ـــــــــــــــــــــ (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، صدرا، تهران.
28.ـــــــــــــــــــــ (1427)، تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت.
29.ـــــــــــــــــــــ (1999)، الرسائل التوحیدیه، موسسه النعمان، بیروت.
30.کاسیرر، ارنست (1372)، فلسفه روشن‌اندیشی، ترجمه نجف دریابندی، خوارزمی، تهران.
31.کانت، ایمانوئل (1376)، «در پاسخ به پرسش روشن‌نگری چیست؟» در: ارهارد بار، روشن‌نگری چیست؟ نظریه‌ها و تعریف‌ها، ترجمه سیروس آرین‌پور، نشر آگه، تهران.
32.          لیثى واسطى، على بن محمد (1376)، عیون الحکم و المواعظ، دارالحدیث، قم.
33.         مصباح یزدی، محمدتقی (1381)، دروس فلسفه اخلاق، انتشارات اطلاعات، تهران.
34.         مطهری، مرتضی (1371)، مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی؛ انسان و ایمان، انتشارات صدرا، قم.
35.         مطهری، مرتضی (1394)، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، قم.
36.          هال، استوارت (1394)، درآمدی بر فهم جامعهی مدرن (کتاب یکم: صورت‌بندی‌های مدرنیته)، ترجمه محمد نبوی، نشر آگه، تهران.
37.         یزدانی مقدم، احمدرضا (1395)، «مبانی انسان‌شناسی نظریه اعتباریات»، فصلنامه علوم انسانی صدرا، شماره 18، 189-194.
38.     Adorno, T. W. 1966, Negative Dialectics, trans. E. B. Ashton, Routledge, London.
39.     Adorno, T. W. and Horkheimer, M. 1947, Dialectics of Enlightenment, Allen Lane, London.
40.     Black, J. 1990, Eighteenth Century Europe 1700-1789, Macmillan, London.
41.     Gay, P. 1973, The Enlightenment: an Interpretation, vol. 2: the Science of Freedom, Wildwood House, London.
42.     Habermas, J, 1971, Knowledge and Human Interests, Trans by: Jeremy J. Shapiro. Heinemann Press, London.
43.     Habermas, J. 1984, The Theory of Communicative Action, Vol 1 & 2, Translated by Thomas McCarthy, Beacon Press, Boston.
44.     Nesbit, Robert, 1980, History of the Idea of Progress, Basic Books, New York.