بازنگری نوآوری حکیم سبزواری در باب حدوث عالم: حدوث اسمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 دانشجوی دکتری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

نظریۀ «حدوث اسمی» از نوآوری‌های حکیم سبزواری است. سخنان ایشان نه‌تنها خالی از ابهام و پیچیدگی نیست، بلکه گوناگون است و گاه ناسازگار به‌نظر می‌رسد؛ اما با تأمّل در آثار وی، به‌نظر می‌آید نظریّۀ او تطوّر سه‌مرحله‌ای داشته و وی این نظریه را به سه شکل تفسیر کرده است. شارحان معمولاً فقط به تفسیر اوّل توجه کرده‌اند. دقت کردن به این مراحل و تفسیرهای سه‌گانه، ناسازگاری سخنان گوناگون وی را توجیه می‌کند. مقالۀ حاضر، این مراحل یا تفسیرهای سه‌گانه را گزارش، تحلیل و نقد می‌کند. در مرحلۀ اوّل، مقصود از «اسم» در حدوث اسمی، اسم عینی (مقابل اسم لفظی) است. در مرحلۀ دوم نیز مقصود اسم عینی است؛ اما تمام اسماء عینی، حادث اسمی نیستند. بلکه برخی از اسما، مانند اسماء حُسنی، قدیم اسمی‌اند. در مرحلۀ سوم، مقصود از اسما، اسماء عینی نیست، بلکه منظور فقط ماهیّات موجود در ذهن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review of Sabzawari's Innovation in the Temporality of Universe: Nominal Temporality

چکیده [English]

The theory of nominal temporality, which is one of Sabzawari's innovations, has undergone three stages in his thought. To explain the doctrine, Sabzawari's words have some ambiguity, complexity and contradictions. The first stage has been generally noticed by the commentators of Sabzawari's works. Given these stages and his three interpretations of nominal temporality, the contradiction between his different words is explained. The present article reports, analyses and reviews these triple levels or interpretations. In the first stage, the intention of "name" in "Nominal Temporality" is objective name (versus verbal). In the second stage, the intention is objective name, but he did not regard all objective names as nominal temporal things; rather, some names –like the most beautiful names (al-asma' al-husna)- are eternally nominal. In the third stage, the intention of name is not an objective one, rather only quiddities being in mind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • temporality & eternity
  • nominal temporality
  • Sabzawari
  • Divine Names & Attributes
  • Eternal essences
  1. آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1378) شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، ج 3، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
  2. آملی، شیخ‌محمد‌تقی (1374) دررالفوائد، مؤسسه دارالتفسیر، قم.
  3. ابن‌عربی، محیی‌الدین (1946 م.)، فصوص‌الحکم، داراحیاء الکتب العربیة، قاهره.
  4. ابن‌غیلان، افضل‌الدین عمربن‌علی (1377)، حدوث‌العالم، موسسه مطالعات اسلامی، تهران.
  5. انصاری، شیخ‌مرتضی (1411)، فرائد‌الاصول، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
  6. انصاری شیرازی، یحیی (1384)، دروس شرح منظومه، بوستان کتاب، قم.
  7. جوادی آملی، عبدالله (1386)، رحیق مختوم، اسرا، قم.
  8. حسن‌زاده آملی، حسن (1381) هزار و یک کلمه، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.‏
  9. ـــــــ (1382) دو رساله مثل و مثال، نشر طوبی، تهران.
  10. سبزواری، حاج‌ملاهادی (1360الف) «تعلیقات» بر الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة در: شیرازی 1360.
  11. ـــــــ (1360ب) شرح غررالفرائد یا شرح منظومه حکمت، به‌اهتمام مهدی محقّق و توشی هیکو ایزوتسو، دانشگاه تهران، تهران.
  12. ـــــــ (1372الف)، شرح الأسماء الحسنى، تصحیح نجف‌قلی حبیبی، دانشگاه تهران، تهران.
  13. ـــــــ (1372ب)، شرح دعاء‌الصباح، تصحیح نجف‌قلی حبیبی، دانشگاه تهران، تهران.
  14. ـــــــ (1374)، شرح مثنوی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، تهران.
  15. ـــــــ (1376) رسائل حکیم سبزواری، تصحیح و تعلیق سیدجلال‏الدین آشتیانی، انتشارات اسوه، تهران.
  16. ـــــــ (1379) شرح‌المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملى، ناب، تهران.
  17. ـــــــ (1383)، اسرار الحکم، تصحیح کریم فیضى، مطبوعات دینى، قم.
  18. ـــــــ (1981) «تعلیقات» بر الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة در: شیرازی1981.
  19. شیرازی، صدرالدین محمد (1360) الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق سیّدجلال‌الدین آشتیانی، المرکز الجامعى للنشر، مشهد.
  20. ـــــــ (1378)، رسالة فى الحدوث، تصحیح سیدحسین موسویان، بنیاد حکمت اسلامى صدرا، تهران.
  21. ـــــــ (1981) الحکمه المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، دار احیاء التراث، بیروت.
  22. غروی اصفهانی، شیخ‌محمدحسین (1380) تحفة الحکیم، در: حائری یزدی، مهدی (1380)، التعلیقات لجامع الحکمتین علی تحفة الحکیم، به‌کوشش مصطفی محقق داماد، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران.
  23. غزالی، ابوحامد (1382)، تهافت الفلاسفة، تحقیق: سلیمان دنیا، شمس تبریزی، تهران.
  24. فیض کاشانی، ملامحسن (1375)، اصول المعارف، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
  25. قیصری، داوود (1375)، شرح فصوص‌الحکم، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانى، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، تهران.
  26. مدرّس آشتیانی ، میرزامهدی (1372)، تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، به‌اهتمام عبدالجواد فلاطوری و مهدی محقق، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
  27. مطهری، مرتضی (1372) مجموعۀ آثار استاد شهیدمطهرى، انتشارات صدرا، تهران.
  28. موسوی‌نیا ، میرهادی (1365)، «استقصاء عناصر عرفانی حاج‌ملاهادی سبزواری»، مقالات و بررسی‌ها، شماره 41 و 42، ص 171-184.