بازنگری نظریۀ ارتسام ابن‌سینا: نفی علم حصولی از واجب‌تعالی و تطبیق آن بر نظریۀ عرفا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد سطح عالی حوزه قم

2 استاد فلسفه و هیات علمی دانشگاه قم

چکیده

یکی از دشوارترین مسائل فلسفی، چگونگی علم واجب‌تعالی به اشیا قبل از ایجاد آن‌هاست. حکما و عرفا دیدگاه‌های متفاوتی دارند. ابن‌سینا علم را قبل از ایجاد اشیا با نظریۀ صور ارتسامیه‌ای تبیین می‌کند که متأخر از ذات واجب‌تعالی هستند. ازآنجاکه دیدگاه وی بسیار دشوار است، برخی متأخرین تصور کرده‌اند منظور ایشان از علم ارتسامی، علم حصولی برای واجب است؛ برهمین‌اساس اشکالات متعددی بر آن وارد کرده‌اند. این پژوهش 1) این قرائت نادرست را پیراسته و ثابت می‌کند که مراد ابن‌سینا از صور ارتسامیه، اثبات علم حصولی برای واجب‌تعالی نیست، بلکه ایشان نیز به علم حضوری برای باری‌تعالی معتقد است؛ 2) می‌توان دیدگاه صور ارتسامیه را بر نظریۀ علم الهی در مرتبۀ حضرت ارتسام عرفا نیز تطبیق کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

بازنگری نظریه ارتسام ابن سینا و نفی علم حصولی از واجب تعالی در نظام فلسفی ایشان و تطبیق آن با نظریه عرفا

نویسندگان [English]

  • meysam zanjirzan hosseyni 1
  • mohammad zabihi 2
1 teacher
2 teacher
چکیده [English]

یکی از غامضترین مباحث حکمت، بحث از کیفیت علم واجب قبل از ایجاد اشیاء می باشد. در این بحث اقوال متعددی از حکماء و عرفاء ذکر شده است. در این میان جناب شیخ الرئیس ابن سینا، علم قبل از ایجاد اشیاء را با نظریه صور ارتسامیه ای که متأخر از ذات واجب تعالی هستند، تبیین می نماید. ولیکن از آن جهت که نظریه ایشان بسیار نظریه ی غامضی است بعض از متأخرین تصور کرده اند که منظور ایشان از علم ارتسامی، علم حصولی برای واجب است و بر این اساس اشکلات متعددی به وی ایراد نموده اند. این مقاله بر آن است که اولاً؛ این قرائت ناصحیح را از نظریه مذکور پیراسته نماید و ثابت کند که مراد ایشان از صور ارتسامیه اثبات علم حصولی برای واجب تعالی نیست بلکه ایشان نیز قائل به علم حضوری برای باری تعالی است و ثانیاً؛ فلسفه طرح صور ارتسامیه را در دستگاه فلسفی ایشان بیان کند و نظریه صور ارتسامیه ایشان را با نظریه علم الهی در مرتبه حضرت ارتسام عرفا نیز تطبیق نماید.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "ارتسام"
  • "ابن سینا"
  • "تعین ثانی"
  • "علم حصولی واجب"
  • "فلسفه تطبیقی"

مراجع

ابن‌سینا، حسین، (1387)، الاشارات و التنبیهات، بوستان کتاب، قم
_____،  (1404)‏، التعلیقات، انتشارات مکتبة الاعلام الاسلامى، بیروت‏
_____،  (1404)، شفا، مکتبة آیة الله المرعشى‏، قم
_____،  (1363)‏، المبداء و المعاد، انتشارات موسسه مطالعات اسلامی، تهران
بهمنیار بن مرزبان‏، (1375)، التحصیل‏، انتشارات دانشگاه تهران‏، تهران
جامی، عبدالرحمن، (1393)، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران
خواجه طوسی، محمد، (1375)‏، شرح الاشارات و التنبیهات، انتشارات نشر البلاغة، قم
سهروردی‏، شهاب الدین، (1375)، مطارحات، مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق‏، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، تهران
صائن‌الدین، علی ترکه، (1386)، تمهید القواعد، انتشارات الم لام میم، قم
صدرالمتألهین، محمد، (1981)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت
___________ (1422)، شرح الهدایه الاثیریه، انتشارات موسسة التاریخ العربى، بیروت‏
___________ (1381)، المبداء و المعاد، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران
طباطبایی، محمدحسین، (1430)، نهایه الحکمه، دفتر انتشارات اسلامی، قم
فارابی، ابو نصر، فصوص الحکم‏، (1405)، انتشارات بیدار، قم
فرغانی، سعدالدین، (1379)، مشارق الدراری، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم
فناری، محمدبن‌حمزه، (1363)، مصباح الانس، انتشارات فجر، تهران
قیصری، داودبن‌محمود، (1363)، شرح فصوص الحکم، انشارات بیدار، قم
لاهیجى،فیاض ‏(1072)‏، شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام‏، انتشارات مهدوی، اصفهان
میرداماد، محمد باقر، (1376)‏، تقویم الایمان، انتشارات موسسه مطالعات اسلامى، تهران ‏
____، (1367)، القبسات‏، انتشارات دانشگاه تهران، تهران

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار