2024-03-29T11:52:50Z
https://hikmat.isramags.ir/?_action=export&rf=summon&issue=1297
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
حکمت اسرا
2383-2916
2383-2916
1392
5
4
بازنگاری نظریه علم دینی آیت الله جوادی آملی (همراه پاسخ به برخی شبهات)
محمد علی
اکبری
مرتضی
واعظ جوادی
تعارض علم و دین، یکی از موضوعات همچنان بحثبرانگیز، در میان پژوهشگران عرصۀ دین است. مقصود از علم، علم تجربی و مقصود از دین، مجموعه معارفی است که پیامبر خدا با یافت حضوری به آن دست یافته است و ما با عقل یا نقل، در پی فهم آن هستیم. در نظریۀ آیتالله جوادی آملی، با اثبات الهی و دینی بودن (به معنای عام) تمام دادههای تجربی (دادههای یقینی یا اطمینانآور) و اثبات دینی بودن (به معنای خاص) دادههای تجربی مربوط به حیطۀ عمل مکلفان، و وجود راهحلهای اصولی برای رفع تعارض ظاهری بین یافتهای تجربی و دینی، مسألۀ تعارض علم و دین به صورتی بدیع، حل شده است. رسیدن به این نتیجه، مرهون مقدماتی است که به عنوان مبانی فهم نظریۀ ایشان، دانستنش ضروری است. این نوشتار، تلاشی است در تبیین برخی از اصول موضوعهای که ما را در فهم نظریۀ مورد بحث، یاری میکند. با توضیح برخی از مبانی حضرت استاد، روشن میشود که بسیاری از اشکالاتی که بر نظریۀ ایشان گرفته میشود، ناشی از توجه نداشتن به مبانی فکری ایشان است.
دین
تعارض علم و دین
علمی دینی
عقل ونقل
دانشگاه اسلامی
2014
01
21
5
36
https://hikmat.isramags.ir/article_32118_7a908b617222fdffc245e90d744cfbe5.pdf
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
حکمت اسرا
2383-2916
2383-2916
1392
5
4
مفسرین قرآن و پل تیلیش: آیا زبان دین معرفتبخش است؟
حمیده
طهرانیحائری
سعید
موسوی کریمی
شاید مهمترین مسألۀ زبان دین، موضوع «معناداری، ارجاع، و شأن معرفتشناختی گزارههای دینی» است؛ به این معنی که آیا گزارههای دینی، بهویژه گزارههای مربوط به خداوند و ویژگیهایش، معنادار، ارجاعدهنده، و حکایتگر امور واقع هستند یا خیر؛ و آیا زبان دین، معرفتزاست یا غیرمعرفتزا؟ در پاسخ، میتوان گفت با یک تقسیمبندی کلی، فیلسوفان دین به دو دیدگاه معتقدند: بنا به دیدگاه نخست، برگرفته از دیدگاه ویتگنشتاین متقدم و حلقۀ وین، گزارههای دینی، مهمل و فاقد معنا هستند. دیدگاه دوم که زبانِ دین را زبانی معنادار میداند، به دو گروه تقسیم میشود: گروهی زبان دین را معرفتبخش و گروهی غیرمعرفتبخش میدانند. از مهمترین نظریههای گروه دوم، نظریه «نمادین بودن زبان دین»، صورتبندی شده توسط پل تیلیش است. در این مقاله، پس از توضیح این نظریه و مهمترین نقدها علیه آن، به تفسیر تعدادی از آیات قرآن میپردازیم که به نظر شش مفسر مطرح در این مقاله، طبرِسی، زمخشری، فخر رازی، قشیری، میبدی، و طباطبایی، از جمله مواردی در قرآن هستند که در آنها از زبان نمادین استفاده شده است. نتیجۀ پایانی مقاله این است که به رغم همۀ اشکالات وارده به فرض نمادین بودن زبان دین، گزیری نیست مگر آنکه فرض کنیم دستکم بخشی از عبارتها و واژههای بهکاررفته در قرآن معنای نمادین دارند، و حکایتگر واقعنمایانهای از عالم نیستند.
قرآن
مفسران
زبان دین
معناداری
معرفتبخش
تیلیش
نمادین
2014
01
21
37
72
https://hikmat.isramags.ir/article_7731_f14879f332092fe7d4709d475875e075.pdf
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
حکمت اسرا
2383-2916
2383-2916
1392
5
4
انقلاب صدرایی در ذهن شناسی و طرح نوینی در معرفت شناسی
زهره
قربانی
مهدی
امام جمعه
مسألۀ وجود ذهنی تا زمان ملّاصدرا یکی از پیچیدهترین مباحث فسلفۀ اسلامی بوده است که اکثر فلاسفه و متکلمان اسلامی دربارۀ آن اظهار نظر کردهاند؛ اما نتوانستند بر بر این مشکل فائق آیند. صدرالمتألهین با طرح حمل اولی و شایع و تمایز آن دو، توانست این مسأله را حل کند. وی با خروج علم از سنخ ماهیت و ورود آن به سنخ وجود، توانست رویکردی ابتکاری نسبت به این مسأله داشته باشد و دقیقترین اشکالات آن را برطرف کند.
ملّاصدرا بر خلاف حکمای پیشین، علم را از تحت مقولات خارج میکند و آن را از سنخ وجود میشمارد. در نتیجه، این توانایی را پیدا میکند که بین علم و وجود ذهنی تمایز قائل شود و وجود ذهنی را ظلّ علم قلمداد کند. وی با طبقهبندی هستی در نظام تشکیکی وجود و با طرح حمل حقیقه و رقیقه، در تطابق ماهوی ذهن و عین، انطباق آن دو را ناشی از انطباق عینی وجود برتر ماهیت معلوم بر وجود خاص دانست.
علم
وجود ذهنی
مراتب وجود
انطباق
ماهیت
2014
01
21
73
96
https://hikmat.isramags.ir/article_7730_955de22cd31d7695913befe1f7e26600.pdf
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
حکمت اسرا
2383-2916
2383-2916
1392
5
4
نظریه مثل افلاطونی و سیر آن در فلسفه اسلامی
حسین
صابری ورزنه
در این نوشتار به بررسی سیر نظریۀ مثل افلاطونی در آرای اندیشمندان اسلامی پرداخته شده است. نظریۀ مثل افلاطونی، از وجوه مختلف هستیشناسانه، معرفتشناسانه، علمالنفسی، اخلاقی، زیباییشناسانه و خداشناسانه اهمیت فراوانی دارد. از زمان افلاطون تا کنون، هم در میان فلاسفۀ اسلامی و هم در میان فلاسفۀ غربی، مسألۀ مثل افلاطونی، مورد بحث، تأیید و انتقاد فراوان واقع شده است. بررسی محتوایی ـ تاریخی دیدگاههای اندیشمندان اسلامی از جمله فارابی، ابنسینا، شیخ اشراق، محقق دوانی، میرداماد و ملّاصدرا نشان میدهد که اولاً نظریۀ مثل افلاطونی نزد اندیشمندان مسلمان هم دچار جرح و تعدیلهای بسیار و به برخی وجوه، پذیرفته شده و جنبههای اخلاقی و زیباییشناسانۀ آن مورد نظر قرار نگرفته است؛ ثانیاً ادلۀ آنها در رد یا اثبات نظریۀ مثل ناتمام است؛ و ثالثاً فیلسوفان اشراقی (به معنای عام) و عرفانگرا رغبت بیشتری به پذیرش آن نشان دادهاند.
مثل افلاطونی
علم و معرفت
ماهیت
مفارقت
کلی
2014
01
21
97
124
https://hikmat.isramags.ir/article_7732_be98efe9cacba6b102877d2c38118ce7.pdf
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
حکمت اسرا
2383-2916
2383-2916
1392
5
4
چگونگی اعیان ثابته در فنای ذاتی (بررسی مناظرۀ علامه طباطبایی و علامه طهرانی)
مهدی
صدفی
مرتضی
حسینی شاهرودی
مناظرۀ علامه طباطبایی و علامه طهرانی در فنای ذاتی اعیان ثابته، از معدود مسائلی است که به نتیجۀ واحدی میان این دو بزرگوار نرسیده است. سؤال از اعیان و معدوم بودن آنها از طرفی، و در عین حال، جنبۀ وجودی آن در حضرت علمیه به منظور آفرینش هستی کائنات، از طرف دیگر، فهم این مسأله را با مشکل روبهرو میکند.
با تحقیق در منابع معتنابهی که از پدر عرفان نظری و واضع اعیان ثابته رسیده و تأمل در آنها میتوان راه را برای حل این معضل هموار کرد. در ابتدا با نگاهی معرفتشناسانه میتوان گفت که برداشت عرفی صوفیانه از فنا باعث این پندار شده که موجودات در عالم هستی میزیند تا در نهایت، فانی در حق تعالی شوند؛ اما در واقع، با توجه به نظریات ابنعربی، فنا بعد از اثبات وجود، سهو و غلط آشکار است و هر کسی که به نفس خود و هستی، بدون فنا و وجود بنگرد، حق تعالی را شناخته است.
از منظر هستیشناسی، فرق بین وجود عاریتی کَونی و وجود اصیل حقیقی و اعیان ثابته، میتواند به ما در حل درست مسأله، یاری رساند؛ به این صورت که آنچه به واقع متعلق نیستی قرار میگیرد، وجود متوهم است که همان احکام اعیان ثابته در لباس عاریتی وجود کونی است و خروج از این توهم، درک صحیح از هستی است.
اعیان ثابته
فنای ذاتی
علامه طباطبایی
علامه طهرانی
2014
01
21
125
150
https://hikmat.isramags.ir/article_7733_019815768e711bf85aaa0b402e1b9037.pdf
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
حکمت اسرا
2383-2916
2383-2916
1392
5
4
اعتبارسنجی نقد صدرا بر دلیل"مجموع ممکنات"
نفیسه
تحریرچی
علیرضا
کهنسال
یکی از براهین اثبات خدا که تا پیش از صدرالمتألهین معتبر شمرده میشد، دلیلی مبتنی بر مفهوم مجموعۀ ممکنات و نیاز آن به علتی ورای خود بود. ابنسینا این برهان را بیان کرده بود و شیخ اشراق آن را بینیاز از ابطال تسلسل میدانست. بینیازی این برهان از ابطال تسلسل، به آن اهمیت فراوان میداد؛ ولی ملّاصدرا این دلیل را بدون ابطال تسلسل باطل پنداشت و به ضمیمۀ ابطال تسلسل، آن را برهان مستقلی ندانست. مقالۀ کنونی به تحقیق در باب این برهان و پاسخ به نقدهای صدرالمتألهین میپردازد؛ و در نهایت، این برهان را با نگرش مجموع به عنوان آینۀ سرایت حکم، معتبر میداند اگرچه نقدهای ملّاصدرا بر کسانی وارد است که برای مجموع، وجودی ورای آحاد میپندارند.
جمله
اجزا
علت فاعلی
علت مادی
تقدم شیء به نفس
عنوان مشیر به افراد
2014
01
21
151
176
https://hikmat.isramags.ir/article_7734_0f8875cc07af9dd980c6fdf9f6889e61.pdf
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
حکمت اسرا
2383-2916
2383-2916
1392
5
4
عالَممندی معرفت و برخی فروع مبتنی بر آن در حکمت صدرایی
میثم
واثقی
محمدتقی
چاوشی
منطق حاکم بر معرفت را میتوان یکی از مباحث بنیادی در فلسفه دانست. رویکرد نحلههای مختلف فلسفی به این موضوع، دلالتهای متفاوتی را در مسائل دیگر که در طول آن قرار دارند، به همراه میآورد. مطابق با مدعای مقالۀ حاضر، عالممندی معرفت، نتیجهای است که از مبانی حکمت صدرایی دربارۀ معرفت، نشأت گرفته است. نگارنده بر آن است که با تأکید بر مفهوم عالم در این حکمت و برخی از مبانی خاص آن، همچون حرکت جوهری و اتحاد وجودی علم، عالم و معلوم توضیح دهد که چگونه انسان با ربط وجودی و ذخیرۀ معرفتی خاص خود، استعداد پذیرش معارف بعدی را مییابد. عالم اجتماعی که به مسألۀ امکان فهم مشترک بر اساس این باور پرداخته و امکان علم دینی که با نگاهی متفاوت به مسألۀ علم دینی با رویکرد آیتالله جوادی آملی از این منظر پرداخته است، از جمله مسائلی هستند که در طول این امر قرار میگیرند و در انتهای مقاله به چگونگی این ابتنا اشاره خواهد شد.
عالممندی
معرفت
عالَم اجتماعی
علم دینی
2014
01
21
177
190
https://hikmat.isramags.ir/article_7735_cfea4ffc99d1c9c927c9ddea6a9ef49b.pdf