پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
2383-2916
5
2
2013
07
23
نقش التفاتی و کشفی ایده انسان کاملِ ابنعربی در امامت شیعی، در آثار فیض کاشانی
5
24
FA
شهناز
شایان فر
sh.shayanfar1380@gmail.com
در سنت عرفانی ابنعربی، بعد از وحدت وجود، مؤلفۀ محوریای با عنوان «انسان کامل» مطرح است. برخی شارحان نیز «انسان کامل» و «توحید» را دو مسألۀ اساسی عرفان نظری دانستهاند. ولایت، مقام خلیفةاللّهی، تصرّف در عالم و سریان در آن، خزانهدار اسرار الاهی و آینۀ دانایی و شاهیِ حق، پارهای از ویژگیهای انسان کامل است. بنابراین مؤلفۀ انسان کامل، همانند مفهوم «قیّم کتابِ» سهروردی، همان اوصاف امام در احادیث شیعی را دارد و مخاطب شیعی، آن را به مصداق «امام» بسیار نزدیک مییابد. ایدۀ انسان کامل در منظومۀ فکری فیض کاشانی به عنوان متفکری شیعی سبب شده او به آن دسته از روایاتی که در میان اندیشمندان شیعی بهویژه متکلمان، کمتر مورد توجه قرار گرفته، التفات دوباره و جدّی کرده است؛ و با استمداد از ایدۀ یادشده، به کشف دلالتهای پنهان آیات و روایات و یا تثبیت دلالتهای آشکار آنها بپردازد. در این جستار، نقش التفاتی انسان کامل در امامت مطرح شده است و بر اساس آثار فیض کاشانی و نیز در پرتو ایدۀ انسان کامل، از چگونگی کشف دلالتهای پنهان روایات در باب جایگاه وجودی امام و تثبیت دلالتهای آشکار آن بحث میشود.
انسان کامل,امام,ابنعربی,فیض کاشانی
https://hikmat.isramags.ir/article_6500.html
https://hikmat.isramags.ir/article_6500_478e6961dbc5fdfa69c44cd32eeaee16.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
2383-2916
5
2
2013
07
23
وحدت وجود از دیدگاه علامه طباطبایی
25
49
FA
سیدمحمود
نبویان
سیدمحمدمهدی
نبویان
nabavian2565@anjomedu.ir
مسألۀ وحدت وجود، از مسائل کلان هستیشناختی است که در فضای عرفانی پدید آمده و آرام آرام به فضای فلسفی،وارد شده است. قبول یا رد آن، تمام مسائل فلسفی را تحتالشعاع قرار میدهد؛ زیرا با قبول وحدت وجود، عالَم رنگ دیگری به خود گرفته و علیت از میان موجودات رخت برمیبندد. همچنین وحدت وجود، تحلیل دیگری از وجود حضرت حق و شریعت به دست خواهد داد. فیلسوفان پیش از صدرالمتألهین در این باب بحث کردهاند، اما ملاصدرا مدعی برهانی ساختن این مسأله و تبیین صحیح و دقیق آن شده است. پس از ملاصدرا، تابعان مکتب او نیز دربارۀ چنین مسألهای بحث و گفتوگو کردهاند که از مهمترین ایشان، علامه طباطبایی است. در این مقاله به بیان تقریر علامه طباطبایی و ادلۀ وی در باب وحدت شخصی وجود میپردازیم. علامه از سه راه «وجود رابط»، «صرف الوجود» و «عدم تناهی» به اثبات وحدت وجود پرداخته است.
وحدت وجود,وجود رابط,صرف الوجود,عدم تناهی,علامه طباطبایی
https://hikmat.isramags.ir/article_6501.html
https://hikmat.isramags.ir/article_6501_179b8b2237030f22221f1fca7840cf81.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
2383-2916
5
2
2013
07
23
بررسی مسأله اراده خداوند از منظر حکمت متعالیه و مکتب تفکیک
51
70
FA
علیارشد
ریاحی
arshad@ltr.ui.ac.ir
زهره سادات
نصر
در اندیشۀ صدرالمتألهین، ارادۀ الاهی، علم او به نظام اصلح و از صفات ذات است. خداوند، علت تامۀ مخلوقات است و صدور فعل از او، ضروری میباشد. در مقابل دیدگاه صدرا، به باور اهل تفکیک، ارادۀ الاهی نه به معنای علم، بلکه به معنای قدرت و سلطه بر فعل و ترک است؛ و در نتیجه، از صفات فعل به شمار میآید. با چنین توصیفی، خداوند، فاعل مختار است و نتیجۀ قول به علت تامه بودن او، فاعل موجب بودن او است. از جمله اشکالاتی که پیروان مکتب تفکیک بر دیدگاه ملاصدرا وارد کردهاند، اشکال به معنای اراده و ضروت علی و معلولی میان خداوند و مخلوقات است که منجر به فاعل موجب بودن خداوند میگردد. در این نوشتار، دیدگاه صدرالمتألهین در تقابل با مکتب تفکیک در باب ارادۀ الاهی، بررسی شده و به اشکالاتی پاسخ داده شده است که پیروان مکتب تفکیک در این باره بر صدرا وارد کردهاند.
اراده,مشیت,صفت ذات,صفت فعل,علت تامه,فاعل مختار
https://hikmat.isramags.ir/article_6503.html
https://hikmat.isramags.ir/article_6503_ee5f056e27e30aa80e0277d1fdf6d2cc.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
2383-2916
5
2
2013
07
23
بررسی انتقادی تلاشهای عقلی متکلمان و فیلسوفان اسلامی در مسأله حشر حیوانات
71
93
FA
طوبی
کرمانی
keramatvarzdar1369@gmail.com
کرامت
ورزدار
kermani@ut.ac.ir
در این نوشتار، تلاش متکلمان و فیلسوفان اسلامی در باب حشر حیوانات، از دو جنبۀ امکان عقلی حشر و علت آن، بررسی شده است. پاسخهای متکلمان به سؤال اول، مختلف است. برخی با توجه به اینکه اساساً هیچ مجردی غیر از خداوند را قبول ندارند، حشر حیوانات را نیز همچون حشر انسان، به صورت جمع کردن مجدد اجزای پراکنده شده، میدانند؛ برخی دیگر، به دلیل تساوی رتبی حیوان و انسان، منکر نفس مجرد در حیوانات شده و حشر آنها را انکار میکنند؛ و گروهی نیز با دلیلی مبتنی بر استقرا، در صدد اثبات نفس مجرد در حیوانات برآمدهاند. اما از منظر فیلسوفان، نفس حیوانی در مرتبۀ ادراکی خیالی سکنا دارد؛ به همین دلیل، فارابی نفوس حیوانی را به دلیل عدم ادراک عقلی، غیرمجرد میانگارد. در آثار بوعلی و شیخ اشراق در باب تجرد خیال، دوگانگی به چشم میخورد که مدعای قویتر، انکار تجرد خیال و بالتبع، منکر تجرد نفوس حیوانی و حشر آنها هستند. صدرالمتألهین با اثبات تجرد خیال، گامی نوین در توجیه امکان عقلی حشر نفوس حیوانی برداشته است. متکلمان دربارۀ سؤال دوم، بر مسألۀ عوض تأکید کرده است که به دلیل عدم جامعیت، مورد نقد است. <em>علامه طباطبایی</em> با بحث اختیار و شعور درحیوانات، به نوعی تکلیف در حیوانات، قائل شده است. صدرا در این مسأله، از طریق برهان علت غایی، اثبات میکند که تمام موجودات به سمت مبدأ بازخواهند گشت؛ و گرنه دچار تناقض و خلف خواهیم شد. این پژوهش با نگاهی متفاوت، و با طرح دیدگاهی نو، نشان میدهد که میتوان حشر حیوانات را حشر برخی از انسانها به صورت حیوانات مختلف در روز قیامت به شمار آورد که در واقع، همان عدم صعود از مرتبۀ حیوانی به مرتبۀ انسانی است.
حشر حیوانات,امکان عقلی حشر,علت حشر,تجرد خیال,اعواض,برهان غایت
https://hikmat.isramags.ir/article_6504.html
https://hikmat.isramags.ir/article_6504_bd418724729a4bf6647e77c7bdbe0281.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
2383-2916
5
2
2013
07
23
نقد و بررسی دیدگاه فلاسفه درباره حسن و قبح عقلی
95
116
FA
سید حسین
موسوی راد
سیدجابر
موسوی راد
moosavirad1@yahoo.com
در میان فلاسفه، مشهور است که اصل حسن و قبح عقلی، امری مشهور و از آرای محموده است و اعتباری جز بنای عقلا ندارد؛ و از این رو، در جدل قابل استفاده است. اما به نظر میرسد این اصل، یکی از یقینیات است و در برهان قابل استفاده میباشد. در این مقاله ابتدا دیدگاه مشهور فلاسفه نقد شده و نیز توجیهات مربوط به این دیدگاه ناصواب ذکر شده است. در مرحلۀ بعد، دو دیدگاه معاصر دربارۀ معیار حسن و قبح عقلی، بررسی شده و در نهایت، دیدگاه «بدیهی بودن حسن و قبح قضایای ذاتی عقل عملی» برگزیده و تبیین شده است.
حسن و قبح عقلی,رابطۀ اخلاق با دین,فلسفۀ اخلاق اسلامی,بدیهیات عقل عملی
https://hikmat.isramags.ir/article_6506.html
https://hikmat.isramags.ir/article_6506_b7a2871870eabe6f74551a16e36765b9.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
2383-2916
5
2
2013
07
23
معناشناسی بدیهیات از منظر سه فیلسوف مسلمان (ابنسینا، سهروردی، ملاصدرا)
117
146
FA
جعفر
شانظری
فاطمه
زارع
zfateme22@yahoo.com
تبیین جایگاه بدیهیات در نظام فکری فلاسفۀ اسلامی، یکی از اساسیترین مسائل فلسفی است که با وجود اهمیت فراوان و نقش بیبدیلش در نظام معرفتی فیلسوفان، از جنبههای مختلف، بررسی نشده است؛ به گونهای که ابهامهای موجود در معناشناسی بدیهیات و عدم تمایز بین ادراکات بدیهی و نظری، موجب استفادۀ نادرست از قضایای نظری و بدیهی و در نتیجه، حصول معارف مبهم در نظام معرفتی میگردد. بررسی معنای دقیق مفاهیم بدیهی، شمار بدیهیات و منشأ حصول بدیهیات، از جمله مسائلی است که این مقاله به عهده گرفته است. با اشارۀ اجمالی به دیدگاههای این سه فیلسوف، درمییابیم که تحلیل ایشان در تبیین منطقی مفهوم بدیهیات ـ با وجود اختلاف تعابیر گوناگون ـ مشابه یکدیگر است؛ اما ابنسینا و ملاصدرا به تبیین فلسفی مفهوم بدیهیات نیز نظر داشتهاند، به گونهای که بدون بدیهیات، هیچ استدلال و بیانی امکانپذیر نیست. با توجه به این نکته، بدیهیات از نظر فلسفی نه قابل اثبات است و نه قابل انکار.
چنین نکتهای در آرای سهروردی مشهود نیست. نظر ابنسینا و ملاصدرا در شمار بدیهیات یکسان است و سهروردی تعداد آنها را به سه قسم فرو کاسته و صریحاً به تضییق دایرۀ بدیهیات پرداخته است. دربارۀ منشأ حصول بدیهیات، ابنسینا استمداد از عقل فعال و سهروردی، شهود و ملاصدرا حس را مطرح میکند.
بدیهی,نظری,فطری,اولی,ابنسینا,سهروردی,ملاصدرا
https://hikmat.isramags.ir/article_6507.html
https://hikmat.isramags.ir/article_6507_9583781cb539c83b864ee7b81ded8ecc.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا
2383-2916
5
2
2013
07
23
سیاست در اندیشه فارابی
147
173
FA
سیدمحمدتقی
چاوشی
سیدآصف
احسانی
فارابی در طرح سیاسی خود، به دنبال اجرای همان طرح متافزیکی خویش در عرصۀ حیات بشری است. سیاست، جزء جداییناپذیر حیات انسان است و تنها طرح سیاسیای که امکان خوشبختی و سعادت افراد بشری را در حیات دنیوی و اخروی فراهم مینماید، سیاست فاضله و برپایی اجتماع فاضل خوانده میشود. از منظر فارابی، سیاست به معنای تربیت و پرورش مردمان مدینۀ فاضله است و برای تحقق اهداف رئیس اول مدینه، عمل مینماید. هدف از تأدیب شهروندان مدینه، برپایی نظم الاهی در مدینۀ انسانی اعلام شده است. در واقع، سعادت فقط در چهارچوب و محدودۀ قانون و نظم خداوند، قابل دستیابی است. از این رو، فیلسوف ـ نبی به عنوان رئیس و خداوندگار مدینه، به دنبال تدبیر سیاسی حقیقت و پیاده کردن نظم و ناموس الاهی در عرصۀ زندگی انسانی است. بدین سان، در مدینۀ فاضله، افق و چشماندازی نسبت به حقیقت و وجود، فراروی باشندگان آن گشوده میشود و انسانیت انسان در آن قوام مییابد. از دیگر سو، مدینۀ فاضله به مثابه روشنگاه وجود عمل میکند؛ این مدینه تنها عرصه و ساحتی است که وجود در آن ظهور کرده، تجلی مییابد.
سیاست,تربیت,اجتماع,مدینۀ فاضله,فیلسوف ـ نبی
https://hikmat.isramags.ir/article_6508.html
https://hikmat.isramags.ir/article_6508_df2564941ef4caa226aa4576ba1707e3.pdf