نسبت حرکت و زمان در فلسفه ابن‌سینا و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی جامعة المصطفی العالمیه

چکیده

پرسش این مقاله نحوه ارتباط حرکت و زمان است. هرچند مباحث فلسفی ذاتاً هم‌دوش و هم‌ذات دشواری و دیریابی است، درهم‌تنیدگی حرکت و زمان درعین ضعف وجودی و درآمیختگی‌شان با عدم، این نسبت را مبهم کرده و بر پیچیدگی آن افزوده است. در بحث حرکت، ابن‌سینا با انکار وجود خارجی حرکت قطعی، از حرکت توسطی به‌مثابه حقیقت خارجی حرکت دفاع می‌کند؛ اما ملاصدرا باتوجه‌به نظریه حرکت جوهری، عینیت حرکت قطعی را اثبات می‌کند. ازطرفی ابن‌سینا بحث زمان را به‌تبع حرکت، از عوارض جسم می‌داند؛ پس آن را در طبیعیات مطرح می‌کند؛ اما ملاصدرا زمان را مقدار حرکت در جوهر می‌داند؛ یعنی عالم طبیعت دائماً در حرکت، تغییر و تجدد است و زمانْ مقدار این تجدد و تغییر طبیعت است. صدرا زمان را محمول عرض تحلیلی و معقول ثانی فلسفی می‌داند. نزد ابن‌سینا زمان هیچ‌گاه با حرکت توسطی، به‌مثابه حقیقت خارجی حرکت، انطباق نمی‌یابد، بلکه زمان منطبق بر نسبت‌های تجددی و متصرم حالت یکنواخت حرکت فلک است؛ ولی برای صدرا حرکت قطعی همچون حقیقت عینی حرکت، عین تجدد و تقضی است و با زمان انطباق تام دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between Motion and Time in the Philosophy of Avicenna and Mulla Sadra

نویسنده [English]

  • Asef ehsani
Ph.D. student of Islamic Philosophy at Al-Mustafa International University
چکیده [English]

The question of this paper is the relationship between motion and time. Though philosophical debates are intrinsically difficult, the entanglement of the two concepts of motion and time, and the fact that they are mixed with nothingness, add to the complexity of this relationship and has put it in a hollow of ambiguity. In the discussion of motion, Avicenna, by denying the existence of the external existence of the definite motion, defends the mediated motion as the external reality of motion. But Mulla Sadra, according to his theory of substantial motion, argues for the objectivity of the definite motion. Avicenna considers the time, following the motion, of the accidentals of the body, so he presents it in the physics. But Mulla Sadra regards time as the amount of motion in the substance, that is, the universe is constantly in motion, change and regeneration, and time is the amount of this regeneration and change in the nature. Sadra considers time as the predicate of analytical accidental and a philosophical secondary concept. For Avicenna, time never corresponds with the mediated motion, as the external reality of motion; instead it corresponds with the regenerative and discontinuous proportions of the uniform motion of the heavens. But, according to Sadra, the definite motion, as the objective truth of motion, is the very regeneration and elapsing, and it has a total correspondence with time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • motion
  • time
  • mediated motion
  • definitive motion
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله،(بی‌تا) الشفاء، الطبیعیات، سماع طبیعی، مراجعه و تصدیر ابراهیم مدکور، تحقیق سعید زائد، مرکز تحقیق التراث، بی جا.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله،(1397) النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش و دیباچه محمد تقی دانش پژوه، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله،(2002م) التعلیقات،  تحقیق حسن مجید العبیدی، بیت الحکمه بغداد، چاپ اول، بغداد.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله،(1383) ، المبدا و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله،(1363) الشفا، طبیعیات، فن اول، مقاله دوم، فصل دهم، تصحیح ابراهیم مدکور، انتشارات ناصر خسرو، تهران.
حسن زاده آملی، حسن،(1389) دروس شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا، نمط پنجم، انتشارات آیت اشراق، قم.
خاتمی، محمود،(1387) جستارهای صدرایی: مقاله بازسازی روش متعالیه، ترجمه مسعود سیف، نشر علم، تهران.
طوسی، خواجه نصیر الدین،(1384) شرح الاشارات و التنبیهات، تحقیق، حسن زاده آملی، ج3، نمط پنجم، بوستان کتاب، چاپ اول، قم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،(1423ق/2002م) الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد 3، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1382)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، ویرایش دوم، مقدمه، تصحیح و تعلیق سید جلالالدین آشتیانی، بوستان کتاب، قم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1428ق/2007م)، تعلیقات علی الهیات شفا، ج1، تصحیح نجف قلی حبیبی، موسسه التاریخ العربی، بیروت.
عبودیت، عبدالرسول،(1389) درآمدی به نظام حکمت صدرائی، ج1، نشر سمت، چاپ سوم، تهران.
کدیور، محسن،(بهار1375) مجله نامه مفید: نحوه وجود زمان، سال دوم، شماره سوم، قم
مطهری، مرتضی،(1375) حرکت وزمان، ج3، انتشارات حکمت، تهران.
مصباح، محمد تقی،(1405ق) تعلیقه علی نهایه الحکمه، موسسه در راه حق، قم.