الفاظ و معانی عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران

چکیده

ارتباط وثیق میان «لفظ» و «معنا» موجب می‌شود تا ذهن آدمی به سرعت از لفظ به معنا منتقل گردد و از این طریق انتقال معانی صورت گیرد. خاستگاه و ماهیت این ارتباط و گونه دلالت لفظ بر معنا، همواره مورد توجه بوده و اندیشمندان فراوانی را در هریک از حوزه های زبان شناسی، فلسفه زبان، روان شناسی، منطق، اصول و عرفان به خود مشغول داشته است. در عرفان اسلامی نیز، از جمله مباحث زیربنایی و مهم، مباحث مربوط به زبان عرفان و به طور خاص بحث الفاظ و معانی عرفانی و رابطه میان لفظ و معنا، به ویژه در «نمادهای تصویری» عرفانی است. این بحث، هم برای علاقه مندان به مباحث نظری عرفان، هم برای اهل راه و سلوک و هم برای عرفان پژوهان، دارای اهمیت و بر مباحث بسیاری، مستقیم یا غیر مستقیم، اثرگذار می‌باشد. ذکر این نکته ضروری است که تفاوت های ماهوی عرفان با سایر دانش های مبتنی بر حس و عقل موجب تفاوت های فراوانی در وضع و دلالت الفاظ و نیز بحث های پیرامونی آن، همچون حقیقت و مجاز و ... شده است که عدم توجه به این تفاوت ها، ریشه بسیاری از بدفهمی‌‌‌ها و مخالفت‌‌‌ها با عرفان بوده است. این نوشته بر آن است تا با بهره‌‌‌گیری از مبانی و کلمات اهل معرفت، به ویژه با تأکید بر اندیشه‌‌‌های دو حکیم و عارف جامع نگر معاصر؛ حضرت امام خمینی و آیت الله جوادی آملی، به سهم خویش، تصویری منسجم و سامانمند به این بحث مهم عرفانی ارائه دهد.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mystical words and meanings

نویسنده [English]

  • reza hoseinifar
چکیده [English]

One`s mind is quickly referred to the meaning from the word by the firm relationship between the word and meaning. The origin and nature of this relation and the form that the Word implies meaning always have engaged many scholars in different fields of study such as linguistics, philosophy of language, psychology, logic and principles. In Islamic mysticism, the issues such as the language of mysticism, mystical words and meanings and the relation between the word and meaning, especially "figurative symbols", are fundamental too. This research is important for who are interested in theoretical mysticism and also for who are Salek and mysticism researchers. It also influences directly or indirectly on many fields. It should be mentioned that the intrinsic differences between mysticism and other logical and concrete sciences, makes many differences in form and usage of words and also its related debates such as reality and virtuality.  Negligence about these differences is the root of many misunderstandings and oppositions against Mysticism. Based upon the principles and lectures of mystics, especially Imam Khomeini and Ayatollah Javadi Amoli, this research tries to make a coherent this important mystical debate.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic mysticism
  • word
  • Meaning
  • apparent and hidden
  • meaning extension
  • reality and virtuality
قرآن کریم.
آملى، سید حیدر (1368)، جامع الاسرار و منبع الانوار، انتشارات علمى و فرهنگى، تهران.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1382)، مقدمۀ ابن‌خلدون، ترجمۀ پروین گنابادی، علمی و فرهنگی، تهران.
ابن‌عربى، محى‌الدین (1392)، الفتوحات المکیه، المکتبه العربیه، قاهره.
ابوزید، نصر حامد (1380)، معنای متن‌پژوهی (پژوهشی در علوم قرآن)، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا، طرح نو، تهران.
اردبیلی، سیدعبدالغنی(1381)، تقریرات فلسفۀ امام خمینی، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم.
استیس، والتر ترنس (1361)، عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، سروش، تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، جلد اول و جلد چهاردهم و جلد شانزدهم، قم.
خراسانی، محمدکاظم (1409)، کفایه الاصول، آل‌البیت لاحیاء التراث، قم.
خمینی، روح‌الله (1371)، شرح چهل حدیث، تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران.
ــــــ (1372)، دیوان امام، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.
ــــــ (1373)، مصباح الهدایه، تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران.
ــــــ (1375)، تفسیر سوره حمد، تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران.
ــــــ (1377)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران.
ــــــ (1379)، صحیفۀ امام، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.
ــــــ (1382)، آداب‌الصلاه، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.
ــــــ (1410)، تعلیقات علی شرح فصوص‌الحکم و مصباح‌الانس، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
رازی، نجم‌الدین (1379)، مرصاد العباد، تحقیق محمدامین ریاحی، علمی و فرهنگی، تهران.
شبستری، شیخ‌محمود (1382)، گلشن راز (متن و شرح)، به‌اهتمام کاظم دزفولیان، طلایه، تهران.
صدرالمتألهین (1363)، مفاتیح‌الغیب، تصحیح محمد خواجوی، مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
ــــــ (1387)، سه رسائل فلسفی، مقدمه و تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم.
العبادی، قطب‌الدین ابوالمظفر منصوربن‌اردشیر (1347)، التصفیه فی احوال‌المتصوفه، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
عین‌القضات، ابوالمعالى عبدالله‌بن‌محمد (1370)، تمهیدات، تصحیح عفیف عُسیران، کتابخانۀ منوچهرى، تهران.
ــــــ (1379)،  زبده‌الحقایق، تصحیح عفیف عسیران، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
غزالی، ابوحامد محمد (1411)، جواهرالقرآن، دار احیاء العلوم، بیروت.
قیصری، داودبن‌محمد (1423الف)، رسائل قیصری (رساله التوحید و النبوه و الولایه)، تعلیق و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران.
ــــــ (1423ب)، شرح فصوص الحکم، دارالاعتصام، بیروت.
لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1371)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، سعدی، تهران.
لاینز، جان (1383)، معناشناسی زبان‌شناختی، ترجمۀ حسین واله، گام نو، تهران.
مظفر، محمدرضا (1370)، اصول‌الفقه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم، قم.
موحدیان عطار، علی (1388)، مفهوم عرفان، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، قم.
موسوی، عبدالغنی (1381)، تقریرات فلسلفه امام خمینی، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1370)، مثنوی معنوی، تحقیق نیکلسون، طلوع، تهران.
یثربى، یحیى (1377)، عرفان نظرى، دفتر تبلیغات اسلامى، قم.
ــــــ (1382)، فلسفۀ عرفان، بوستان کتاب، قم.